RIVM: PFAS in voedsel en drinkwater overschrijdt gezondheidsnorm EFSA

30 oktober 2021

Mensen in Nederland krijgen te veel perfluoralkylstoffen (PFAS) binnen via voedsel en drinkwater. De hoeveelheid PFAS die mensen met het drinken van drinkwater opnemen is beperkt, maar wel moet de concentratie in kraanwater waar mogelijk omlaag. Dit stelt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) op basis van onderzoek.

Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft het RIVM opdracht gegeven een nieuwe drinkwater richtwaarde voor PFAS te bepalen. Aanleiding is de gezondheidskundige grenswaarde die de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid EFSA heeft gepubliceerd voor vier perfluoralkylstoffen, de zogeheten EFSA-4. Dat zijn perfluoroctaansulfonzuur (PFOS), perfluoroctaanzuur (PFOA), perfluornonaanzuur (PFNA) en perfluorhexaansulfonzuur (PFHxS).

Hoger dan grenswaarde

Die grenswaarde, de Tolereerbare Wekelijkse Inname (TWI), voor deze 4 PFAS stoffen is door EFSA berekend op 4,4 ng/kg lichaamsgewicht per week. RIVM stelt na onderzoek dat de totale wekelijkse sominname van de EFSA-4 via voedsel én drinkwater in Nederland hoger ligt dan de door EFSA afgeleide grenswaarde. RIVM houdt hierbij wel een slag om de arm, omdat de berekeningen zijn gebaseerd op gemeten concentraties in voedsel uit 2009. Voor een betere schatting van de actuele inname zijn ‘up-to-date metingen’ van PFAS in voedselproducten nodig, aldus RIVM.

Los van deze kanttekening stelt RIVM dat een overschrijding van de TWI van EFSA onwenselijk is. “Bij een overschrijding kunnen nadelige effecten van PFAS niet uitgesloten worden, waarbij effecten op het immuunsysteem als eerste worden verwacht”, schrijft het instituut. Het verwijst daarbij naar nieuw wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat inname van kleine hoeveelheden PFAS over een lange periode een negatief effect kan hebben op het immuunsysteem.

Mensen krijgen meer PFAS-stoffen binnen door inname van voedsel dan door drinkwater, schrijft RIVM. Het is ook nog steeds verantwoord om kraanwater te blijven drinken, aldus het instituut. Dat geldt niet zonder meer voor voedsel. Het instituut adviseert het instituut om geen groenten te eten uit moestuinen binnen een straal van 1 km van de fabriek Dupont/Chemours in Dordrecht en uit volkstuinencomplex Sluisdijk in Helmond.

Lees ook: Link gevonden tussen hormoonverstorende stoffen en ontwikkeling van obesitas.

Verschil drinkwater en grondwater

Van de PFAS-stoffen worden PFOA en daarna PFOS in de grootste concentraties aangetroffen in drinkwater, PFNA en PHFxS komen in veel mindere mate voor.

Daarbij is er verschil tussen drinkwater geproduceerd uit grondwater en drinkwater dat wordt gemaakt uit oppervlaktewater. Analyse van gekwantificeerde concentraties in totaal 574 monsters leert dat PFOA-concentraties in drinkwater uit oppervlaktewater een factor 1,4 hoger liggen dan in drinkwater dat is geproduceerd uit grondwater. PFOS-concentraties liggen een factor 1,1 hoger. Voor PFHxS geldt het tegenovergestelde. PFNA is in een geen enkel drinkwatermonster aangetroffen dat was geproduceerd uit grondwater.

Het instituut adviseert het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat om de normen voor PFAS in drinkwater aan te passen en om waar mogelijk de hoeveelheid PFAS in kraanwater te verlagen. Om dit te realiseren moet met betrokken partijen waaronder drinkwaterbedrijven handelingsopties uitgewerkt worden, aldus het RIVM. “Met mogelijk onderscheid in korte en lange termijn maatregelen.” Ook de doelmatigheid en proportionaliteit zijn een aandachtspunt, schrijft het RIVM.

Lees ook: De invloed van hormoonverstorende chemicaliën op de reproductieve gezondheid van vrouwen.

‘Breder onderzoek PFAS-stoffen zeer wenselijk’

PFAS bestaat uit vele verbindingen die heel langzaam afbreken. Met de huidige analysemethoden worden in bodem, grondwater, drinkwater, oppervlaktewater, vis en ander voedsel zo’n 10 tot 20 verschillende perfluoralkylstoffen aangetoond, schrijft RIVM. “Ook die andere PFAS dragen in meerdere of mindere mate bij aan de toxiciteit van het totale mengsel. Daarom is er in de praktijk behoefte aan mogelijkheden om een bredere groep PFAS te beoordelen dan enkel de EFSA-4 (PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS, red).”

Ook ander bronnen dan voedsel en drinkwater dragen bij aan de inname van PFAS, zoals consumentenproducten en lucht. Voor een volledig beeld is het nodig om de blootstelling uit deze bronnen mee te nemen, stelt het instituut. “Een overzicht van de blootstellingsbronnen is behulpzaam bij het uitwerken van een effectief handelingsperspectief.”

Lees ook: Wat zijn de meest voorkomende hormoonverstoorders?

Risico voor de gezondheid

Omdat PFAS vaak nieuwe stoffen zijn, bestaat er veel onbekendheid over hun eigenschappen en exacte schadelijkheid. Wat al wel bekend is dat de hormoonverstorende werking van PFAS voor vrouwen schadelijk is. En als mensen over een lange periode kleine hoeveelheden PFAS binnenkrijgen, kan dit al nadelig zijn voor hun immuunsysteem. Dat blijkt uit studies van het RIVM.

Voor de volgende gezondheidseffecten bestaat evidentie voor een associatie gebaseerd op epidemiologische studies (EFSA 2020):

Het immuunsysteem (bij kinderen) is het meest gevoelig. In hoeverre gezondheidseffecten zoals sneller en vaker ziek worden ook echt optreden, is nog niet te zeggen.
Effecten op de ontwikkeling van het ongeboren kind: lager geboortegewicht.
Verhoogde cholesterolgehalten.
Verstoring van de leverwerking: verhoging van het leverenzym ALT.

Daarnaast werden er in epidemiologische studies ook gezondheidseffecten bestudeerd, die wel gevonden werden in proefdieren, maar waarvoor (nog) weinig of geen evidentie voor een associatie bestaat bij de mens:

Effecten op de voortplanting: minder kans om zwanger te worden.
Verhoogd risico op hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap en pre-eclampsie.
Verstoring van de hormonenbalans van het lichaam: daling van schildklierhormonen.
Invloed op groei, leercapaciteit en gedrag van kinderen.
Verhogen van het kankerrisico voor o.a. nier- en borstkanker.

Lees ook: Zijn schoonmaakmiddelen echt net zo ongezond als sigaretten? Jazeker!

Wat kun je zelf doen om je PFAS inname te reduceren?

De grenswaarde van inname kunnen mensen alleen overschrijden door de hoeveelheid PFAS die ze binnenkrijgen, uit voedsel en drinkwater samen. Het percentage dat iemand binnenkrijgt komt voornamelijk door voedsel: 83% tot 98%. De bijdrage van drinkwater is 2% tot 17%.

Wat je onder andere tegen teveel PFAS kunt doen:

PFAS komen voor in voedsel en drinkwater, maar ook in consumentenproducten. Drinkwater en gevarieerde voeding zijn van groot belang om gezond te blijven, zelfs al krijgt men er kleine hoeveelheden PFAS mee binnen. Ons voedsel levert namelijk ook voedingsstoffen die we nodig hebben. Probeer zoveel mogelijk biologische producten te consumeren, want die bevatten veelal geen of een aanzienlijk lager percentage PFAS.
Daarnaast kun je erop letten welke gebruiksartikelen je koopt. Door producten te kopen die geen PFAS bevatten draagt men bij aan minder verspreiding van PFAS. Dit kun je checken op de website Waar zit wat in.
Zuiver je drinkwater voordat je het drinkt of gebruikt. Alleen met membraanzuivering, zoals omgekeerde osmose, haal je het overgrote deel PFAS uit het water. Sommige bedrijven claimen dat hun producten voor thuis waterfilteren dat kunnen, maar kunnen dat meestal niet aantonen. Een filter moet regelmatig vervangen worden. Doe je dat niet dan werkt het filter juist vervuilend. Het heeft geen zin om drinkwater thuis te koken. Dit haalt de schadelijke stoffen niet uit het leidingwater.

Lees ook: Hoeveel glazen water moet je per dag drinken? Bereken het met deze formule.