Slaapapneu verhoogt risico op dementie bij oudere vrouwen

24 januari 2025

Uit een 10-jarig wetenschappelijk onderzoek blijkt dat slaapapneu het risico op dementie aanzienlijk verhoogt, waarbij vrouwen een 4,7% hoger risico lopen op 80-jarige leeftijd vergeleken met 2,5% voor mannen. Ongeveer 500.000 tot 600.000 mensen in Nederland hebben last van slaapapneu, maar meer dan 80% blijft ongediagnosticeerd, wat leidt tot verhoogde gezondheidsrisico’s na verloop van tijd. Naar schatting weten vier van de vijf mensen met apneu niet dat ze het hebben. Dit betekent dat er mogelijk nog 200.000 tot 300.000 Nederlanders zijn die onbehandeld rondlopen met slaapapneu.

Slaapapneu verstoort het afvalverwijderende glymfatische systeem in de hersenen en veroorzaakt een intermitterend zuurstoftekort, wat bijdraagt aan ontstekingen.

Steeds vaker slaapapneu

Slaapapneu komt vaker voor bij mensen boven de 50 jaar met overgewicht, doch het kan bij alle leeftijdsgroepen voorkomen. De aandoening wordt steeds vaker gediagnosticeerd, met jaarlijks ongeveer 50.000 nieuwe tests en 20.000 nieuwe behandelingen.

Gemiddeld 500.000 mensen in Nederland hebben een redelijke tot ernstige vorm van slaapapneu. Ongeveer 300.000 mensen zijn onder behandeling en circa 230.000 mensen worden behandeld met een CPAP-apparaat (Continuous Positive Airway Pressure). Voordelen van CPAP-therapie zijn onder andere: vermindert of elimineert ademstops, verbetert de slaapkwaliteit en patiënten voelen zich vaak snel uitgeruster.

Een Sleep Position Trainer (slaappositietrainer) en eenvoudige veranderingen in levensstijl, waaronder een goede ademhaling, zijslapen, gewichtsbeheersing en het vermijden van alcohol en kalmerende middelen, verminderen de symptomen van slaapapneu aanzienlijk en beschermen de gezondheid van de hersenen.

Lees ook: 7 tips tegen snurken.

Wat is slaapapneu?

Slaapapneu is een veel voorkomende doch vaak niet gediagnosticeerde slaapstoornis die wordt gekenmerkt door herhaalde onderbrekingen van de ademhaling tijdens de slaap. Deze onderbrekingen, apneus genoemd, duren enkele seconden tot minuten en kunnen meerdere keren per uur voorkomen. De meest voorkomende vorm, Obstructieve Slaapapneu (OSA), treedt op wanneer de spieren in je keel zich overmatig ontspannen, waardoor jouw luchtweg geblokkeerd raakt.

Symptomen zijn onder andere luid snurken, overmatige slaperigheid overdag en rusteloze slaap, wat een aanzienlijke impact heeft op de kwaliteit van je leven.

Obstructief Slaapapneu Syndroom (OSAS) is een vorm van slaapapneu, waarbij:

Obstructief verwijst naar de belemmering of blokkade van de luchtwegen.
Slaapapneu betekent ademstops tijdens de slaap.
Syndroom duidt op een combinatie van symptomen en verschijnselen.

Deze hoge prevalentie van Obstructieve Slaapapneu (OSA) onderstreept het belang van bewustwording en screening, vooral omdat OSA niet alleen storend is, maar ook verband houdt met verschillende ernstige gezondheidsaandoeningen. Mannen hebben over het algemeen meer risico om gediagnosticeerd te worden met OSA dan vrouwen, maar wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat vrouwen ernstigere gevolgen kunnen ondervinden van de aandoening, met name op het gebied van cognitieve gezondheid. Dat blijkt ook uit nieuw wetenschappelijk onderzoek.

Lees ook: Slaapapneu: hoe krijg je het en hoe kom je er vanaf?

Het verband tussen slaapapneu en dementie

Bevindingen van een uitgebreid 10-jarig longitudinaal wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd in SLEEP Advances benadrukken een verband tussen bekende of vermoede OSA en het risico op het ontwikkelen van dementie, vooral bij oudere vrouwen.

De wetenschappelijke studie analyseerde gegevens van de Health and Retirement Study (HRS), met 18.815 deelnemers van 50 jaar en ouder die bij aanvang van de studie dementievrij waren. Door deze personen tien jaar lang te volgen, wilden de onderzoekers ontdekken hoe OSA het risico op het ontwikkelen van dementie beïnvloedt.

De resultaten waren onthullend. Zowel vrouwen als mannen met bekende of vermoede OSA vertoonden een hogere cumulatieve incidentie van dementie in vergelijking met degenen zonder OSA. Met name op de leeftijd van 80 jaar hadden vrouwen met OSA een 4,7% hoger risico op het ontwikkelen van dementie, terwijl mannen een 2,5% verhoogd risico hadden. Zelfs na het aanpassen voor factoren zoals ras, opleiding en samenwoonstatus bleef de associatie significant, wat benadrukt dat OSA een onafhankelijke risicofactor is voor dementie.

Lees ook: Suikerinname verhoogd risico op dementie en Alzheimer.

Waarom oudere vrouwen een bijzonder risico lopen

Het nieuwe wetenschappelijke onderzoek toont aan dat vrouwen met OSA een onevenredig hoger risico lopen op dementie. Verschillende factoren dragen bij tot deze seksespecifieke kwetsbaarheid. Vrouwen met onbehandelde OSA ervaren vaak ernstigere symptomen, waaronder een slechtere slaapkwaliteit, meer vermoeidheid, angst en depressie. Deze downstream effecten hebben een meer uitgesproken impact op de cognitieve functie na verloop van tijd.

Bovendien hebben vrouwen meer risico op cardiovasculaire complicaties gerelateerd aan OSA, zoals hoge bloeddruk en hartaandoeningen, die op hun beurt risicofactoren zijn voor dementie. De combinatie van OSA met andere gezondheidsproblemen verergert waarschijnlijk de cognitieve achteruitgang bij vrouwen, waardoor ze vatbaarder zijn voor dementie in vergelijking met hun mannelijke tegenhangers.

Een belangrijke uitdaging bij het aanpakken van OSA-gerelateerde dementierisico’s is het hoge aantal ongediagnosticeerde gevallen. De studie maakte gebruik van een aangepaste versie van de STOP-Bang vragenlijst, een gevalideerd screeningsinstrument, om zowel gediagnosticeerde als vermoedelijke gevallen van OSA te identificeren.

Door deze ongediagnosticeerde gevallen vast te leggen, geeft het onderzoek een nauwkeurigere schatting van de werkelijke prevalentie van OSA en de impact ervan op de cognitieve gezondheid. Dit is belangrijk omdat ongediagnosticeerde OSA onbehandeld blijft, waardoor de aandoening kan blijven bestaan en de cognitieve achteruitgang kan versnellen. Vroege identificatie en behandeling van OSA zou daarom een cruciale rol kunnen spelen in het verminderen van het risico op dementie, vooral bij oudere vrouwen die al een hoger risico lopen.

De relatie tussen OSA en dementie is complex en omvat verschillende biologische en fysiologische mechanismen. Chronische ademhalingsonderbrekingen tijdens de slaap leiden tot intermitterende hypoxie (lage zuurstofniveaus) en gefragmenteerde slaap, die beide aanzienlijke stress veroorzaken in de hersenen.

Deze stress kan bijdragen tot de ophoping van amyloïde bèta- en tau-eiwitten, die kenmerkend zijn voor de ziekte van Alzheimer, de meest voorkomende vorm van dementie. Bovendien wordt OSA in verband gebracht met systemische ontsteking, wat de cognitieve functie aantast en neurodegeneratie bevordert.

Lees ook: Laaggradige ontstekingen: Wat kun je er zelf tegen doen?

Slaapconsolidatie – een belangrijke speler in cognitieve functie

Naast de bekende risico’s van OSA, onderstreept wetenschappelijk onderzoek de rol van slaapconsolidatie bij het behoud van cognitieve gezondheid als je ouder wordt. Slaapconsolidatie verwijst naar de ononderbroken, continue slaap die je hersenen in staat stelt om effectief door de verschillende fasen van de slaap te gaan, waaronder diepe herstellende fasen.

Uit een wetenschappelijk onderzoek, gepubliceerd in JAMA Network Open, waarbij 5.946 volwassenen van middelbare tot oudere leeftijd betrokken waren, bleek dat een betere slaapbehoudsefficiëntie – in wezen minder ontwakingen tijdens de nacht – en een kortere ontwaaktijd na het begin van de slaap sterk samengaan met een superieure algemene cognitieve functie.

Stel jouw slaap voor als een symfonie, waarbij elk instrument een andere fase van de slaap voorstelt. Wanneer jouw slaap geconsolideerd is, spelen deze “instrumenten” harmonieus zonder storende pauzes.

Deze naadloze voortgang door de slaapfases is betrokken bij processen zoals geheugenconsolidatie, waarbij jouw hersenen de informatie die je gedurende de dag hebt verzameld organiseren en opslaan. Verstoringen in deze stroom verminderen jouw vermogen om herinneringen op te halen, problemen op te lossen en jouw aandacht erbij te houden – belangrijke onderdelen van cognitieve gezondheid.

Lees ook: DroomSap: eindelijk weer goed slapen!

Kortom, het verbeteren van de continuïteit van jouw slaap is belangrijk voor het behoud van cognitieve functies en het aanpakken van slaapapneu, dat leidt tot gefragmenteerde slaap, maakt deel uit van die vergelijking. Volgens het wetenschappelijke onderzoek werden “slechtere slaapconsolidatie en prevalente OSA in verband gebracht met een slechtere globale cognitie binnen vijf jaar”, wat het belang van het aanpakken van OSA om cognitieve achteruitgang te voorkomen nog eens extra onderstreept.

Lees ook: Moeite met in slaap komen? 20 wetenschappelijke tips om je te helpen!

Slaapapneu verhoogt risico op dementie bij oudere vrouwen

Inzicht in de biologische mechanismen die OSA en dementie met elkaar verbinden

De relatie tussen OSA en dementie onthult een complex web van biologische mechanismen die aan de basis liggen van deze associatie. Een van de primaire mechanismen is intermitterende hypoxie, een kenmerk van OSA. Tijdens apneu episodes daalt je zuurstofniveau, wat leidt tot periodes van laag zuurstofgehalte gevolgd door reoxygenatie. Dit cyclische patroon genereert oxidatieve stress en ontstekingen in jouw hersenen.

Een andere route is het glymfatische systeem, dat verantwoordelijk is voor het verwijderen van metabolisch afval uit jouw hersenen. Door OSA veroorzaakte schommelingen in de intrathoracale druk verstoren de normale stroom van cerebrospinaal vocht, waardoor de glymfatische opruiming van amyloïde bèta belemmerd wordt.

Slaapfragmentatie speelt ook een belangrijke rol. Continue slaap is essentieel voor processen zoals geheugenconsolidatie en synaptische remodeling. Wanneer de slaap gefragmenteerd is, komen deze processen in het gedrang, wat leidt tot tekortkomingen in het geheugen, aandacht en uitvoerende functies. Na verloop van tijd draagt deze chronische verstoring bij aan de geleidelijke achteruitgang van cognitieve vaardigheden die bij dementie wordt waargenomen.

Bovendien dragen de chronische intermitterende hypoxie en verhoogde sympathische activiteit die gepaard gaan met OSA bij aan cardiovasculaire problemen, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat die zowel de gezondheid van het hart als de cognitieve functie in gevaar brengt.

Neurobeeldvormingsstudies hebben tastbaar bewijs geleverd van de impact van OSA op de hersenstructuur. Patiënten met OSA vertonen vaak witte stof laesies en grijze stof atrofie in gebieden die cruciaal zijn voor cognitieve verwerking. Deze structurele veranderingen correleren met beperkingen in het geheugen, de executieve functie en de verwerkingssnelheid, waardoor OSA verder in verband wordt gebracht met cognitieve achteruitgang en dementie.

Lees ook: Wat is het no. 1 symptoom dat je dementie hebt?

Mondbeschermers, OMT en CPAP voor slaapapneubehandeling

Continue positieve luchtwegdruk (CPAP) wordt beschouwd als de “gouden standaard” voor de behandeling van OSA. Bij deze therapie wordt een klein apparaatje gebruikt dat een constante luchtstroom levert via een masker dat over jouw mond, neus of beide wordt gedragen. De continue luchtdruk voorkomt dat jouw luchtweg tijdens de slaap dichtklapt, waardoor het zuurstofniveau op peil blijft en de slaapkwaliteit verbetert.

CPAP-therapie heeft echter ook nadelen. Sommige mensen voelen zich claustrofobisch als ze het masker dragen en veel voorkomende bijwerkingen zijn verstopte neus, droge mond en ogen en zweren op het gezicht door de drukpunten van het masker. Als alternatief bieden MAD’s (Mandibular Advancement Devices), een soort gebitsbeschermers, een effectieve behandeling met minder bijwerkingen dan CPAP.

MAD’s worden op maat gemaakt door tandartsen in samenwerking met slaapspecialisten. Deze apparaten bestaan uit twee delen die over je boven- en ondertanden passen en verbonden zijn door een mechanisme dat jouw onderkaak geleidelijk naar voren schuift. Door deze herpositionering wordt de tongbasis van de luchtweg verwijderd, waardoor de kans op obstructie kleiner wordt.

Tandartsen voeren een grondig onderzoek uit en maken röntgenfoto’s om te bepalen hoeveel jouw onderkaak precies verplaatst moet worden om de luchtweg open te houden. Aanpassingen worden geleidelijk uitgevoerd om te voorkomen dat je beet verandert of ongemak aan jouw kaak veroorzaakt.

Een andere behandelingsoptie is orofaciale myofunctionele therapie (OMT). OMT richt zich op de neuromusculaire hereducatie van jouw mond- en gezichtsspieren door middel van oefeningen en gedragsmodificatietechnieken. Deze oefeningen bevorderen de juiste plaatsing van de tong, verbeteren de ademhaling, het kauwen en slikken en corrigeren hoofd- en nekhoudingen. OMT is bijzonder effectief bij de behandeling van milde tot matige slaapapneu en biedt aanzienlijke voordelen.

Lees ook: 18 manieren om jouw risico op dementie te verkleinen.

Aanpassingen in jouw levensstijl om slaapapneu te verlichten

Disfunctionele ademhalingsgewoonten saboteren jouw gezondheid en verergeren aandoeningen zoals slaapapneu. We raden je daarom aan een ademhalingsgedragsanalist (ademhalingstherapeut of ademhalingsfysiotherapeut) te raadplegen om je te helpen je bewust te worden van jouw ademhalingsgewoonten, wat ze veroorzaakt en hoe je ze op effectieve wijze kunt oplossen. Dit is een belangrijke stap in het omgaan met slaapapneu.

Naast een goede ademhaling kunnen specifieke veranderingen in jouw levensstijl de symptomen van slaapapneu, waaronder snurken, aanzienlijk verminderen. Afhankelijk van de ernst van jouw aandoening zijn deze aanpassingen vaak zeer effectief:

Zorg voor een gezond gewicht: Obesitas is een risicofactor voor slaapapneu. Als je te zwaar of zwaarlijvig (obese) bent, kan zelfs 10% van jouw lichaamsgewicht verliezen al leiden tot een merkbare verbetering van jouw slaapapneusymptomen.
Kies de juiste slaaphouding: Rugslapen verergert vaak slaapapneu omdat je tong en zachte gehemelte naar achteren kunnen vallen, waardoor je luchtweg geblokkeerd wordt. Probeer in plaats daarvan op je zij of buik te slapen, of met jouw bovenlichaam omhoog. Om te voorkomen dat je op jouw rug rolt tijdens het slapen, kun je eenvoudige trucjes proberen zoals het vastmaken van een tennisbal aan de achterkant van jouw pyjama of het gebruik van strategisch geplaatste kussens.
Vermijd alcohol en roken: Zowel alcohol als roken verergeren de symptomen van slaapapneu. Alcohol ontspant je keelspieren, waardoor het risico op luchtwegobstructie toeneemt, terwijl roken leidt tot ontstekingen en vochtretentie in jouw luchtwegen.
Gebruik geen benzodiazepinen: Deze kalmerende medicijnen verergeren slaapapneu doordat ze jouw keelspieren verder ontspannen, waardoor de kans op luchtwegobstructie toeneemt.

Als je deze bovenstaande kennis en praktische tips omarmt, kun je weloverwogen beslissingen nemen over jouw gezondheid en kun je genieten van een betere levenskwaliteit met minder risico op cognitieve achteruitgang. Voorkom dat slaapapneu stilletjes bijdraagt aan je cognitieve uitdagingen – zoek een evaluatie en holistische behandeling om de gezondheid van jouw hersenen voor de toekomst veilig te stellen.

Lees ook: Welke oefeningen kunnen dementie mogelijk verlichten of zelfs voorkomen?

Meer lezen?