Met regelmaat lees je in de media dat tropische ziektes zoals malaria en dengue vaker in Europa voorkomen. Zo blijkt uit een nieuw rapport van het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) dat muggen die mensen kunnen besmetten met (virus)ziekten zoals dengue, zika, malaria en het westnijlvirus steeds vaker in Europa voorkomen. Volgens het ECDC instituut komt dat door de opwarming van de aarde (global warming), de toename van hittegolven en overstromingen, en de langere en warmere zomers in Europa. In deze veranderde omstandigheden kunnen de muggen makkelijker het hele jaar door overleven.
Over de toename van muggen die ziektes kunnen overdragen, hoe je malaria en dengue herkent en behandelt, lees je meer in dit artikel.
Tijgermug rukt op in Europa
Volgens ECDC heeft de muggensoort Aedes albopictus, in de volksmond tijgermug, die dengue, zika en chikungunya kan overdragen, zichzelf inmiddels in dertien Europese landen (en 337 regio’s) gevestigd. Tien jaar geleden was dit nog in 114 regio’s in acht landen.
Associate Professor Sander Koenraadt, universitair hoofddocent Medische en Veterinaire Entomologie aan Wageningen Universiteit (‘Ik bestudeer insecten die bloed zuigen en ziekteverwekkers kunnen overdragen’), zegt dat daardoor de kans op besmetting toeneemt.
Heb jij afgelopen zomer de tijgermug in Nederland gezien? Dat kan kloppen. Het insect hoort eigenlijk niet in Nederland thuis, maar toch is de tijgermug gevonden in acht van de twaalf provincies.
“Deze toename is echter niet meteen iets om van in paniek te raken, maar wel iets om serieus te nemen. Deze muggen kunnen 22 soorten virussen overdragen, waaronder dus dengue, zika en gele koorts.”
“Niet elke beet maakt ziek”, benadrukt Koenraadt. “De muggen hebben dat virus niet van zichzelf. Ze moeten eerst iemand bijten die zo’n virus heeft. Pas daarna kunnen ze het overdragen op iemand anders. Een klein deel van deze muggen is besmet. We denken één op de duizend of zelfs duizenden.”
“Ziektes als knokkelkoorts en zika komen in Nederland maar heel weinig voor. Als er weinig mensen zijn met die ziektes, zijn ze ook moeilijker te verspreiden door de muggen. Niet elke mug draagt zo’n ziekte al bij zich.”
Dengue
Dengue is ‘een akelig virus’, zegt de entomoloog. “Wij noemen het knokkelkoorts, in het Engels wordt het ‘breakbone fever’ genoemd. Dat is omdat het zo pijnlijk kan voelen dat het lijkt alsof je botten breken. Heftige pijn dus. Erg naar. En als je het voor de tweede keer oploopt, kan het nog gevaarlijker zijn. Dan kun je bloedingen krijgen.
De meeste denguevirusinfecties verlopen echter zonder ziekteverschijnselen. Niet-ernstige denguevirusinfecties worden gekenmerkt door de volgende symptomen:
- Plotseling optredende koorts (tot 41 °C) met koude rillingen.
- Hoofdpijn, met name achter de ogen (retro-orbitaal).
- Spier- en gewrichtspijn.
- Algehele malaise.
- Misselijkheid.
- Braken.
- Hoesten.
- Keelpijn.
Na de 2e tot 5e dag van de ziekte kunnen puntvormige, donkerrode vlekjes op de huid verschijnen. Daarnaast kunnen neusbloedingen en bloedend tandvlees optreden, vooral bij ernstige vormen van dengue.
Hoe je dengue kunt voorkomen
Om dengue te voorkomen, zijn er verschillende maatregelen die je kunt nemen om muggenbeten te voorkomen, waaronder:
- Vermijd gebieden waar dengue voorkomt, vooral tijdens het regenseizoen.
- Gebruik insectenwerende middelen die DEET, picaridine of IR3535 bevatten op onbedekte huid.
- Draag kleding die armen en benen bedekt, vooral tijdens de ochtend- en avondschemering wanneer de muggen het meest actief zijn.
- Gebruik muskietennetten (klamboes) om te slapen, vooral als je buiten slaapt of als er geen horren voor de ramen zitten.
- Verwijder stilstaand water rondom je huis, zoals in bloempotten, emmers en regentonnen, omdat dit broedplaatsen voor muggen kunnen zijn.
- Gebruik ventilatoren of airconditioning om de temperatuur koel te houden, omdat muggen minder actief zijn bij lagere temperaturen.
Weet dat er momenteel geen specifieke behandeling of vaccin beschikbaar is voor dengue. Het voorkomen van muggenbeten is daarom de beste manier om dengue te voorkomen.
Malaria uitbraak onwaarschijnlijk in Europa
Malaria is geen virus, maar een parasiet. “Van de ruim 3600 soorten steekmuggen in de wereld zijn er enkele tientallen soorten die deze parasiet kunnen overdragen. Zij behoren tot het geslacht Anopheles. De mug neemt de parasiet over van een besmette mens die zij bijt. Vervolgens moet deze parasiet in het lichaam van de mug tot wel twee weken ontwikkelen, voordat de mug de parasiet over kan dragen. Dat gebeurt dan via het speeksel, wanneer de mug een andere persoon bijt.”
Ondanks het toegenomen aantal malariagevallen in Europa, hoeven we ons over een uitbraak van malaria volgens de entomoloog minder zorgen te maken. “Ten eerste zijn er weinig mensen die deze parasiet bij zich dragen, dus muggen krijgen weinig kans het over te brengen. En als er toch besmettingen zijn, kunnen die meestal snel goed behandeld worden, zodat de overdracht snel gestopt wordt.”
Malaria wordt meestal opgelopen in Afrika, Zuid-Amerika of Azië. “En dat is een gevaarlijke variant”, zegt Koenraadt, “die dodelijk kan zijn als je het niet behandelt.” Wereldwijd liepen naar schatting 247 miljoen mensen vorig jaar malaria op. En er overlijden jaarlijks meer dan 615.000 mensen aan malaria, waarvan 55% kinderen onder de leeftijd van 5 jaar.
Malaria symptomen
Malaria is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een infectie met de Plasmodium parasiet. De symptomen van malaria kunnen variëren afhankelijk van de Plasmodium parasiet die de infectie veroorzaakt en de immuunstatus van de persoon. De eerste ziekteverschijnselen van malaria treden gemiddeld 10-14 dagen na de steek van een besmette mug op.
De symptomen van malaria zijn onder andere:
- Hoge koorts
- Koude rillingen
- Hevig zweten
- Bloedarmoede
- Verwardheid
- Vermoeidheid
- Hoofdpijn
- Gewrichtspijn/spierpijn
- Misselijkheid/braken.
De ziekte kan in het begin erg op griep lijken. Typisch voor malaria zijn opstoten van koorts, met hoge pieken en koortsvrije dagen ertussen. Het kan zijn dat je al een tijdje in een malariagebied bent en pas na enkele weken of maanden ziek wordt. Sommige mensen die malaria hebben ervaren cycli van malaria-aanvallen, die beginnen met rillen en koude rillingen, gevolgd door hoge koorts, gevolgd door zweten en een terugkeer naar normale temperatuur.
Als parasite gevulde bloedcellen kleine bloedvaten naar je hersenen blokkeren (cerebrale malaria), kan zwelling van je hersenen of hersenschade optreden. Cerebrale malaria kan aanvallen en coma veroorzaken.
Andere complicaties van malaria zijn:
- Ademhalingsproblemen
- Orgaanfalen
- Bloedarmoede.
Als je denkt dat je malaria hebt, is het belangrijk om zo snel mogelijk medische hulp te krijgen.
Malariabehandeling
De behandeling van malaria is afhankelijk van verschillende factoren, zoals het type Plasmodium parasiet, de ernst van de symptomen, de leeftijd van de patiënt en of de patiënt zwanger is. Het is daarom belangrijk om de behandeling van malaria te bespreken met een arts die gespecialiseerd is in de behandeling van malaria. Mogelijke behandelingsopties voor malaria zijn:
- Artemisinine-gebaseerde combinatietherapieën (ACT’s): ACT’s zijn een combinatie van twee of meer medicijnen die op verschillende manieren tegen de malaria parasiet werken. Dit is meestal de voorkeursbehandeling voor chloroquine-resistente malaria. Voorbeelden zijn artemether-lumefantrine (Coartem) en artesunate-mefloquine.
- Atovaquone-proguanil (Malarone): Dit medicijn wordt gebruikt om malaria te behandelen en te voorkomen.
- Quinine sulfaat (Qualaquin) met doxycycline (Oracea, Vibramycin): Dit medicijn wordt gebruikt om malaria te behandelen en te voorkomen.
- Primaquinefosfaat: Dit medicijn wordt gebruikt om de Plasmodium vivax en Plasmodium ovale parasieten te behandelen.
- Intraveneuze (IV) artesunaat: Patiënten met ernstige malaria, ongeacht de infecterende soort, moeten worden behandeld met IV artesunaat.
Bijwerkingen van malariamedicijnen
De bovengenoemde medicijnen die worden gebruikt om malaria te behandelen kunnen bijwerkingen hebben, hoewel deze niet bij iedereen voorkomen en vaak mild zijn. Mogelijke bijwerkingen van de meest gebruikte malariamedicijnen zijn:
- Mefloquine (Lariam): kan soms aanleiding geven tot slaapstoornissen, hartkloppingen, stuipen en psychologische bijwerkingen zoals angst, depressie en hallucinaties.
- Atovaquone-proguanil (Malarone): je kunt last krijgen van slapeloosheid, duizeligheid, minder eetlust of depressiviteit.
- Quinine sulfaat (Qualaquin) met doxycycline (Oracea, Vibramycin): kan bijwerkingen veroorzaken zoals misselijkheid, diarree, buikpijn of hoofdpijn.
- Primaquinefosfaat: kan bijwerkingen veroorzaken zoals buikpijn, misselijkheid, braken en diarree.
- Intraveneuze (IV) artesunaat: kan bijwerkingen veroorzaken zoals lage bloeddruk, verhoogde leverenzymen en abnormale bloedstolling.
Als je bijwerkingen ervaart van malariamedicijnen, is het belangrijk om dit te melden aan jouw behandelend arts. In sommige gevallen kan het nodig zijn om over te schakelen op een ander medicijn of om de dosering aan te passen.
Lees ook: Welke medicijnen hebben het grootste risico op bijwerkingen of vergiftiging?
Alternatieve malaria medicijnen
Er zijn diverse alternatieve medicijnen voor de behandeling van malaria die minder bijwerkingen hebben, waaronder:
- Chloroquine: Chloroquine is een medicijn dat wordt gebruikt als eerstekeus alternatief bij volwassenen voor de behandeling van malaria veroorzaakt door Plasmodium malariae (malaria quartana) en als alternatief bij malaria tertiana.
- Artemeter/lumefantrine: Dit medicijn wordt vooral toegepast bij volwassenen voor de behandeling van malaria tertiana en quartana.
- Nieuwe medicijnen: Er worden voortdurend nieuwe medicijnen ontwikkeld om malaria te behandelen. Een voorbeeld hiervan is een nieuw medicijn dat de overdracht van malariaparasieten door muggen blokkeert en voor het eerst in mensen is getest.
Lees ook: Wat zijn de risico’s van insecten in je eten?
Bronnen: SHE Health Clinics, RTL Nieuws, European Centre for Disease Prevention and Control, Radboud UMC, NPO Radio1, Medisch Contact, NU.nl, Platform Stop Invasieve Exoten
