Baarmoederverwijdering

Bij goedaardige afwijkingen aan de baarmoeder bestaan er verschillende behandelingsmogelijkheden. Een operatie is meestal niet de eerste keus en komt vaak pas ter sprake als andere behandelingsmogelijkheden de klachten onvoldoende kunnen verhelpen. Bij een kwaadaardige aandoening aan de baarmoeder, valt er over het algemeen weinig te kiezen.

De baarmoeder kan via de vagina of de buikwand verwijderd worden. De baarmoederhals kan alleen behouden blijven bij een operatie via de buikwand.

Verwijderen van de baarmoeder

Er bestaan verschillende redenen voor een baarmoederverwijdering (uterusextirpatie of hysterectomie):

• Menstruatieklachten
• Hevig menstrueel bloedverlies (HMB)
• Myomen (vleesbomen)
• Endometriose
• Adenomyose (endometriosis interna)
• Pijn in de onderbuik
• Verzakking (baarmoederverzakking)
• Genderdysforie (transgenderzorg)
• Afwijkende cellen
• Kanker van de baarmoeder (baarmoederkanker).

De grootte van de baarmoeder, de mate van verzakking van de baarmoeder en de reden waarom de baarmoeder verwijderd wordt, zijn bepalend voor de manier waarop de operatie plaatsvindt: een buikoperatie, een kijkoperatie of via de schede.

Operatiemethodes baarmoederverwijdering

Een baarmoeder kan op verschillende manieren operatief worden verwijderd:

• Via de schede (vaginaal).
• Via de buikwand door middel van een snede (abdominaal).
• Via de buikwand door middel van een kijkbuisoperatie (laparoscopisch).

Bij de baarmoederverwijdering via de schede en door middel van een kijkbuisoperatie is er altijd een kleine kans dat de gynaecoloog tijdens de ingreep alsnog moet overgaan op een buikoperatie.

Verwijdering van de baarmoeder via de schede (vaginale uterusextirpatie)

De gynaecoloog past deze methode toe als de baarmoeder niet te groot is en vanzelf al iets in de schede naar beneden komt. Bij deze operatie moet de baarmoedermond mee verwijderd worden. Bij een verzakking van de blaas en/of endeldarm kan deze manier van opereren worden gecombineerd met een operatie aan de voor- of achterwand van de schede.

Het voordeel van deze manier van opereren is dat je alleen een (onzichtbaar) litteken boven in de schede krijgt en dus geen buiklitteken. Meestal herstel je weer snel.

Verwijdering van de baarmoeder via de buikwand (abdominale uterusextirpatie)

Als verwijdering via de vagina niet mogelijk is of als je wilt dat de baarmoedermond behouden blijft, vindt de operatie plaats via de buikwand. De snede wordt iets boven het schaambeen gemaakt, meestal horizontaal, en is ongeveer 10-15 cm lang (bikinisnede). Bij een grote baarmoeder of bij baarmoederkanker is het soms nodig om meer ruimte te scheppen door een verticale snede van de navel omlaag naar het schaambeen te maken (mediane onderbuikincisie).

Verwijdering van de baarmoeder via de buikwand per laparoscoop (kijkbuisoperatie)

Soms is de baarmoeder niet te groot maar wel te weinig verzakt om via de vagina verwijderd te kunnen worden. Dan kan een kijkbuisoperatie plaatsvinden. Bij deze techniek maakt de gynaecoloog twee tot vier sneetjes in de buikwand. Via een snee net onder de navel wordt een kijkbuis (laparoscoop) in de buik gebracht; via de andere sneetjes brengt men instrumenten in de buikholte waarmee de baarmoeder wordt losgemaakt.
Aan het einde van de operatie wordt de baarmoeder via de schede of (in kleine stukken) door de kijkbuis weggehaald. Om de baarmoeder in stukjes te snijden wordt gebruik gemaakt van een soort boor. Soms, maar niet altijd, is het mogelijk de baarmoederhals te behouden.

Zelf een keuze maken

Bij goedaardige aandoeningen hoeft de baarmoeder niet meteen verwijderd te worden. Neem dus de tijd om na te denken en de voor- en nadelen goed te overwegen. Bespreek met jouw vrouwelijke gynaecoloog bij SHE Health Clinics de mogelijkheden van eventuele alternatieve behandelingen. Kies je voor een baarmoederverwijdering, bespreek dan welke operatiemethode voor jou het beste lijkt. Vooral bij vrouwen die niet of nauwelijks zelf over de operatie hebben kunnen beslissen, kunnen emotionele klachten voorkomen. Bedenk daarom dat jij degene bent die beslist over al dan niet opereren, zeker wanneer het een goedaardige afwijking betreft.

Welke verwijderingsmethode?

Afhankelijk van de grootte van de baarmoeder, de mate van verzakking van de baarmoeder in de schede en de reden van de baarmoederverwijdering, zal de vrouwelijke gynaecoloog bij SHE Health Clinics de operatie voorstellen waarbij de minste risico’s zullen bestaan en de operatie en jouw herstel optimaal zullen verlopen. Een operatie via de schede is in principe de eerste keus. Als dat niet mogelijk is, wordt gekozen voor een kijkbuisoperatie, dan voor een techniek met een horizontale snede en als laatste voor een techniek met een verticale snede. Bij de keuze van de methode is het van belang of ook de baarmoederhals en/of de eierstokken verwijderd moeten worden.

Wel of niet verwijderen van de baarmoederhals

Bij een baarmoederverwijdering wordt de baarmoederhals in principe ook altijd verwijderd. Alleen bij een operatie via de buik is het mogelijk de baarmoederhals te laten zitten.

Supravaginale baarmoeder verwijdering:
Er zijn kleine voor- en nadelen verbonden aan het wel of niet verwijderen van de baarmoederhals.

• Voordelen van het verwijderen van de baarmoederhals: er kan geen baarmoederhalskanker meer ontstaan en u hoeft dus geen uitstrijkjes meer te laten maken.
• Nadelen van het verwijderen van de baarmoederhals: er is een kleine kans op beschadiging van de ureter (de urineleider van de nier die naar de blaas loopt, vlak naast de baarmoederhals).
• Mogelijk voordeel van het laten zitten van de baarmoederhals: de operatie kan misschien iets korter duren.
• Mogelijk nadeel van het laten zitten van de baarmoederhals: er bestaat een kans van ongeveer tien procent dat, op het moment waarop de menstruatie zou plaatsvinden, (licht) bloedverlies blijft optreden, omdat er nog baarmoederslijmvlies in de baarmoederhals is achtergebleven.

Voor het vrijen en het plassen lijkt er geen verschil te bestaan of de baarmoederhals nu wel of niet verwijderd wordt. Wetenschappelijk onderzoek heeft hierin geen verschil aangetoond. Soms blijkt tijdens de operatie dat het verstandiger is de baarmoedermond alsnog te laten zitten. Dit kan bijvoorbeeld als er een vleesboom in de weg zit of als er verklevingen zijn in de onderkant van de buikholte.

Lees ook: Hoe gaat seks na een hysterectomie?

Wel of niet verwijderen van de eierstokken

Als je nog niet in de overgang bent, is er geen reden om met de baarmoeder ook de eierstokken te verwijderen. 

Het wegnemen van de eierstokken betekent immers dat je direct na de operatie in de overgang komt. Over wat verstandig is na de overgang, verschillen de meningen. De meeste gynaecologen adviseren dan ook de eierstokken te laten zitten, omdat ze nog kleine hoeveelheden hormoon (testosteron) maken, die onder andere bijdragen aan het zin hebben in vrijen. Andere gynaecologen stellen voor om de eierstokken te verwijderen om zo de kans op kanker ervan te verminderen. Als eierstokkanker en/of borstkanker meer dan gemiddeld in jouw familie voorkomt, dan kan de kans op eierstokkanker groter zijn. Bespreek dit voor de operatie met jouw gynaecoloog bij SHE Health Clinics.

Een enkele keer komen pas tijdens de operatie afwijkingen aan één of beide eierstokken aan het licht. Bij één afwijkende eierstok neemt de gynaecoloog alleen deze eierstok weg. Bij afwijkingen aan beide eierstokken zal de gynaecoloog zoveel mogelijk van ten minste één eierstok behouden om zo een voortijdige overgang te voorkomen.

De eierstokken kunnen zowel via de schede als via de buikwand worden verwijderd, maar als de baarmoederverwijdering via de schede plaatsvindt, is het lastig om zo ook de eierstokken weg te halen.

Mogelijke complicaties en bijwerkingen van een baarmoederverwijdering

Bij elke operatie, dus ook bij een baarmoederverwijdering, kunnen complicaties of bijwerkingen optreden: bloedverlies tijdens de operatie, waarvoor bloedtransfusie noodzakelijk kan zijn, het ontstaan van trombose, een infectie, een beschadiging aan darmen of urinewegen of een nabloeding.

Mogelijke bijwerkingen en complicaties op korte termijn

• Afscheiding: Meestal heb je gedurende enkele dagen tot maximaal een paar weken wat bloederige afscheiding uit de schede. Hierover hoef je je niet ongerust te maken, tenzij je daarbij pijn, koorts of ruim helderrood bloedverlies krijgt.
• Nabloedingen: Na een baarmoederverwijdering kan in de top van de schede een nabloeding ontstaan. Meestal lost het lichaam dit zelf op, maar het betekent wel dat jouw herstel wat langer zal duren. Soms is het verstandig het gevormde stolsel te verwijderen; dit kan dan meestal via de schede.
• Problemen bij het plassen: Na een baarmoederverwijdering kunnen soms plasproblemen ontstaan, zoals moeite hebben met het ophouden van urine. Dit komt doordat de blaas tijdens de operatie wordt losgemaakt van de baarmoeder. Deze plasklachten gaan bijna altijd vanzelf over.
• Moeheid: Je kunt sneller moe zijn en minder aankunnen dan je dacht. Het beste kun je toegeven aan de moeheid en extra rust nemen.

Weer thuis: leefregels

• Jouw lichaam geeft aan wat je aankunt en het is belangrijk dat je daar naar luistert.
• De eerste weken na de operatie is het verstandig niet zwaar te tillen. Lichtere werkzaamheden kun je geleidelijk weer gaan doen. Dat geldt ook voor activiteiten als fietsen en sporten. Stop wel tijdig als je echt moe wordt.
• Als je je zes weken na de operatie nog niet fit voelt, overleg dan met jouw gynaecoloog, huisarts en/of bedrijfsarts. Soms is het verstandig nog wat langer thuis te blijven om aan te sterken of om de eerste weken alleen een deel van de dag te werken. Aanpassing van leefstijl en dieet kunnen er voor zorgen dat je sneller revalideert en dus eerder weer fit en vitaal bent. De leefstijlexperts van SHE Health Clinics kunnen je hier bij helpen. 
• Overleg met jouw vrouwelijke gynaecoloog bij SHE Health Clinics wanneer je weer in bad mag of zwemmen. Douchen mag altijd.
• Je krijgt meestal het advies om de eerste zes weken na de operatie geen geslachtsgemeenschap (coïtus/geslachtsdaad) te hebben of tampons te gebruiken, om het litteken in de top van de schede goed te laten genezen. Er is niets op tegen om al eerder seksueel opgewonden te raken of te masturberen. De eerste tijd na de operatie hebben de meeste vrouwen vaak minder zin in vrijen.
• Bij koorts, buikpijn of verlies van helderrood bloed moet je direct contact opnemen met SHE Health Clinics.

Mogelijke bijwerkingen en complicaties op lange termijn

• Geen menstruatie meer
  Als de baarmoeder verwijderd is bestaat er geen bloedverlies meer en kun je niet zwanger meer worden. Alleen als de baarmoederhals aanwezig blijft, kun je elke maand nog een heel klein beetje bloed verliezen.
• (On)gevoeligheid van het litteken
  Bij een bikinisnede kan de huid rond het litteken gedurende langere tijd ongevoelig of juist overgevoelig zijn omdat de huidzenuwen zijn doorgesneden. Dit verdwijnt meestal in de loop van de tijd.
• Overgangsklachten
  Als je vóór de baarmoederverwijdering niet in de overgang was, kun je na de operatie eventueel overgangsklachten zoals opvliegers krijgen. Dit komt doordat de bloedvoorziening naar de eierstokken als gevolg van de operatie is veranderd. Er bestaat een kans dat deze klachten na verloop van tijd weer verdwijnen.
• Veranderde seksuele beleving
  Bij sommige vrouwen verandert de seksuele beleving. Veel vrouwen ervaren positieve effecten, zoals minder pijn bij het vrijen. Soms zijn er veranderingen in negatieve zin, zoals minder zin hebben in vrijen, verminderde gevoeligheid van (de omgeving van) de schede, en/of veranderingen in het orgasme (klaarkomen). Sommige vrouwen missen het samentrekken van de baarmoeder bij het klaarkomen, maar gaandeweg wennen ze daar wel aan. Vrouwen die voorheen al problemen hadden met vrijen, kunnen er na de operatie nog meer moeite mee hebben, maar voor de meeste vrouwen betekent de baarmoederverwijdering een grote verbetering, zeker als ze voorheen frequent bloedverlies hadden.
• Emotionele aspecten
  Sommige vrouwen voelen zich na een baarmoederverwijdering ‘minder vrouw’, omdat ze geen kinderen meer kunnen krijgen en niet meer menstrueren. Het is belangrijk voor jezelf om deze gevoelens serieus te nemen. Een baarmoederverwijdering kan een rouwproces met zich meebrengen. Traumatische ervaringen zoals incest of mishandeling of ongewenste kinderloosheid kunnen weer in de herinnering komen. Speelt iets dergelijks bij jou, bespreek dit dan al vóór de operatie met jouw huisarts of gynaecoloog bij SHE Health Clinics.