Mazelen: Dít zijn de meest gestelde vragen en antwoorden

18 maart 2024

De infectieziekte mazelen (morbilli) is de laatste tijd regelmatig in het nieuws, nu er her en der een uitbraak van mazelen onder kinderen voorkomt. Mazelen is een zeer besmettelijke virale ziekte die wereldwijd voorkomt, voornamelijk bij kinderen en oudere volwassenen met een zwakke weerstand. Ondanks de beschikbaarheid van een effectief vaccin, blijft mazelen een (indirecte) mogelijke oorzaak van ziekte en sterfte.

Dit artikel biedt een evidence-based overzicht van mazelen, inclusief epidemiologie, symptomen, vaccinatie en behandeling. Tevens beantwoorden we een aantal van de meest gestelde vragen over mazelen.

Epidemiologie van mazelen

Mazelen wordt veroorzaakt door het mazelenvirus, een lid van de Morbillivirus-familie. Het virus verspreidt zich gemakkelijk van persoon tot persoon via druppeltjes in de lucht en heeft een hoge besmettelijkheid. De meeste gevallen komen voor bij kinderen, maar volwassenen kunnen ook besmet raken als ze niet zijn gevaccineerd. Mazelen komt wereldwijd voor, maar de incidentie varieert sterk tussen landen en regio’s. Uitbraken worden vaak geassocieerd aan kinderen of volwassen met een lage weerstand.

Symptomen van mazelen

De symptomen van mazelen kunnen variëren in ernst en beginnen meestal ongeveer 10-14 dagen nadat iemand is blootgesteld aan het mazelenvirus. De typische symptomen van mazelen zijn:

Hoge koorts: Mazelen begint vaak met een hoge koorts, die kan oplopen tot boven 40 graden Celsius (104 graden Fahrenheit).
Hoesten: Een droge, vaak ernstige hoest is een ander veelvoorkomend symptoom van mazelen.
Loopneus en verstopte neus: Veel mensen met mazelen ontwikkelen een loopneus en een verstopte neus, vergelijkbaar met symptomen van verkoudheid.
Conjunctivitis: Ook bekend als rode ogen, conjunctivitis is een ontsteking van het slijmvlies van het oog en is een ander veelvoorkomend symptoom van mazelen.
Rode huiduitslag: Een karakteristieke rode huiduitslag ontwikkelt zich meestal enkele dagen na het begin van de symptomen. De uitslag begint meestal op het gezicht en verspreidt zich vervolgens naar de rest van het lichaam. De uitslag bestaat uit kleine rode vlekken en kan jeuken.
Algemene malaise: Andere symptomen van mazelen kunnen zijn: vermoeidheid, verlies van eetlust, spierpijn en een algemeen gevoel van ziekte.

Echter, van de bovenstaande symptomen zijn niet alle symptomen altijd aanwezig zijn bij iemand met mazelen. Sommige mensen kunnen milde symptomen hebben, terwijl anderen ernstiger ziek kunnen worden.

Vaccinatie tegen mazelen

Vaccinatie is mogelijk een manier om mazelen te voorkomen. Het mazelenvaccin wordt routinematig toegediend als onderdeel van het gecombineerde vaccin tegen mazelen, bof en rubella (BMR) in de kindertijd. Deze BMR vaccinatie is opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. Jonge kinderen krijgen twee keer de BMR-vaccinatie toegediend: met 14 maanden (via consultatiebureau) en als ze 9 jaar oud zijn (via GGD of een centrum voor Jeugd en Gezin).

Het vaccin tegen mazelen is veilig gebleken en biedt mogelijk langdurige immuniteit tegen mazelen. Echter, vaccinatie tegen mazelen geschied op vrijwillige basis en is dus niet verplicht. Volwassenen die geen mazelen gehad hebben en niet tegen mazelen zijn ingeënt, kunnen zich (op eigen kosten) laten vaccineren tegen mazelen. Neem daarvoor contact op met GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) of een huisarts.

Behandeling tegen mazelen

Er is geen specifieke behandeling voor mazelen. De meeste patiënten herstellen vanzelf met rust, voldoende hydratatie en symptomatische behandeling van koorts en pijn. Het versterken van het zelfherstellende effect van het lichaam (weerstand verhogen) is hierbij van belang.

In ernstige gevallen, vooral bij complicaties zoals longontsteking of encefalitis, kan ziekenhuisopname en ondersteunende zorg nodig zijn.

Notitie: Dit artikel is gebaseerd op actuele epidemiologische gegevens en evidence-based richtlijnen van gerenommeerde gezondheidsorganisaties, waaronder de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en het RIVM. Het is bedoeld om een beknopt overzicht te bieden van mazelen voor gezondheidswerkers en het brede publiek.

Veel gestelde vragen over mazelen (Q&A)

Wat zijn mazelen?
Mazelen is een zeer besmettelijke virale infectie die wordt veroorzaakt door het mazelenvirus. Het wordt gekenmerkt door symptomen zoals hoge koorts, hoesten, loopneus, rode ogen en een karakteristieke rode huiduitslag.

Wanneer ben je zelf beschermd tegen mazelen?
Als je zelf ooit mazelen hebt gehad of als je tegen mazelen gevaccineerd bent en het vaccin is aangeslagen ben je beschermd. Bij 95% van de mensen slaat het vaccin de eerste keer aan en daarna is men levenslang beschermd. Om de overige 5% te beschermen wordt het vaccin nog een tweede keer aangeboden. Na twee prikken is ongeveer 99% van de gevaccineerde mensen levenslang beschermd. Echter, dit sluit niet uit dat je geen mazelen meer kunt krijgen. Want ook al ben je gevaccineerd, dan kun je alsnog mazelen krijgen. Door het mazelenvaccin is het risico op mazelen wel lager.

Wat zijn risicofactoren voor mazelen?
Risicofactoren voor mazelen omvatten verschillende aspecten die de kans op blootstelling aan het mazelenvirus vergroten of de vatbaarheid voor infectie verhogen. Enkele belangrijke risicofactoren zijn onder meer:

Reizen naar gebieden waar mazelen veel voorkomt: Reizen naar regio’s waar mazelen endemisch is of waar uitbraken plaatsvinden, verhoogt het risico op blootstelling aan het virus. Dit geldt vooral voor mensen die naar landen reizen waar de vaccinatiegraad laag is.
Verblijf in drukke, dichtbevolkte omgevingen: Mensen die in dichtbevolkte gebieden wonen of in nauw contact staan met anderen, lopen een verhoogd risico op blootstelling aan het mazelenvirus, vooral als er uitbraken plaatsvinden.
Verzwakt immuunsysteem: Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met hiv/aids, kankerpatiënten die chemotherapie ondergaan, auto-immuunziektes, transplantatiepatiënten die immunosuppressiva gebruiken, pasgeborenen, en mensen die meermaals zijn gevaccineerd met het covid-19 vaccin, lopen een verhoogd risico op ernstige complicaties van mazelen als ze geïnfecteerd raken.
Leeftijd: Kinderen jonger dan vijf jaar en volwassenen ouder dan 20 jaar lopen een verhoogd risico op ernstige complicaties van mazelen, waaronder longontsteking en encefalitis.
Gebrek aan adequate gezondheidszorg: Mensen die geen toegang hebben tot adequate gezondheidszorg, waaronder vaccinaties, lopen een verhoogd risico op mazelen en de complicaties ervan, vooral in landen met beperkte middelen.

Het identificeren van risicofactoren voor mazelen is belangrijk voor het nemen van preventieve maatregelen, zoals het vermijden van blootstelling aan het virus, vooral in situaties waarin het risico op infectie verhoogd is.

Is mazelen tijdens een zwangerschap gevaarlijk?
Zwangere vrouwen die niet gevaccineerd zijn en nooit mazelen hebben gehad, hebben een verhoogd risico om ziek te worden door mazelen. Echter, mazelen veroorzaakt bij het kind geen aangeboren afwijkingen. Het kan heel soms wel tot een miskraam of vroeggeboorte leiden. Ben je zwanger en ben je nooit tegen mazelen ingeënt en heb je ook nooit de ziekte mazelen gehad? Houd dan afstand van mensen die mogelijk mazelen hebben. Bel de huisarts als je toch in contact bent geweest met een mazelenpatiënt. 

De meeste baby’s zijn beschermd omdat de moeder is gevaccineerd of ooit mazelen heeft gehad. Baby’s van gevaccineerde moeders hebben zo’n 3-4 maanden beschermende antistoffen. Baby’s van moeders die mazelen hebben gehad, hebben tot ongeveer 6 maanden beschermende antistoffen.

Vanaf welke leeftijd is het mazelenvaccin geschikt voor een baby?
In de bijsluiter van het BMR-vaccin staat dat het vaccin pas aan een baby mag worden gegeven vanaf 9 maanden na geboorte.

Hoe lang duurt het voordat de symptomen van mazelen zich manifesteren na blootstelling aan het virus?
Na blootstelling aan het mazelenvirus duurt het over het algemeen ongeveer 10-14 dagen voordat de symptomen van mazelen zich beginnen te manifesteren. Deze periode staat bekend als de incubatietijd. Tijdens de incubatietijd kan een persoon besmet zijn met het virus, maar nog geen symptomen vertonen. Het is belangrijk op te merken dat de duur van de incubatietijd kan variëren, maar meestal treden de symptomen binnen twee weken na blootstelling op.

Hoe wordt mazelen verspreid?
Mazelen wordt voornamelijk verspreid door druppeltjes in de lucht die vrijkomen wanneer een besmet persoon hoest, niest of praat. Deze kleine druppeltjes kunnen het mazelenvirus bevatten en worden ingeademd door mensen in de omgeving, waardoor ze besmet kunnen raken. Mazelen is zeer besmettelijk en kan zich gemakkelijk verspreiden in gemeenschappen waar mensen dicht bij elkaar leven of samenkomen, zoals scholen, kinderopvangcentra en ziekenhuizen.

Naast directe overdracht via druppeltjes in de lucht, kan mazelen ook worden verspreid door direct contact met besmette oppervlakken en objecten. Het virus kan enige tijd buiten het lichaam overleven, vooral in een vochtige omgeving, zoals deeltjes in de lucht neerslaan op oppervlakken of voorwerpen.

Mensen met mazelen kunnen besmettelijk zijn vanaf enkele dagen vóór tot enkele dagen nadat de uitslag begint. Dit betekent dat een persoon met mazelen anderen kan besmetten voordat ze zelfs maar weten dat ze ziek zijn. Dit draagt bij aan de snelle verspreiding van het virus, vooral in dichtbevolkte gemeenschappen of groepen waar mensen nauw contact hebben met elkaar.

Kan mazelen dodelijk zijn?
Nee, mazelen zelf is niet dodelijk. De indirecte gevolgen kunnen wel dodelijk zijn, vooral bij jonge kinderen, ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Hoewel de meeste mensen met mazelen volledig herstellen zonder ernstige complicaties, kunnen sommige individuen ernstige complicaties ontwikkelen die levensbedreigend kunnen zijn. Enkele van deze complicaties zijn:

Longontsteking: Mazelen kan leiden tot bacteriële longontsteking, wat een ernstige complicatie kan zijn en tot ademhalingsmoeilijkheden kan leiden.
Encefalitis: Dit is een ontsteking van de hersenen die kan leiden tot neurologische problemen zoals verwarring, convulsies en zelfs coma.
Subacute scleroserende panencefalitis (SSPE): Dit is een zeldzame, maar zeer ernstige complicatie die optreedt bij ongeveer één op de 1.000 tot 2.000 gevallen van mazelen. SSPE is een progressieve, fatale herseninfectie die jaren na een eerdere mazeleninfectie kan optreden.

De beste manier om de ernstige complicaties en potentiële sterfte door mazelen te voorkomen, is door vaccinatie. Het mazelenvaccin is veilig, effectief en biedt langdurige bescherming tegen mazelen en de complicaties ervan. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat vaccinaties up-to-date zijn, vooral voor kinderen en mensen met een verhoogd risico op complicaties.

Waarom is het vaccin tegen mazelen vaak niet effectief?
Het vaccin tegen mazelen is over het algemeen wel effectief, maar er zijn enkele situaties waarin het vaccin mogelijk minder effectief kan zijn. Enkele redenen waarom het vaccin tegen mazelen mogelijk niet volledig effectief is, zijn onder meer:

Onvolledige vaccinatieserie: Het mazelenvaccin vereist meestal twee doses voor optimale bescherming. Als een persoon niet alle doses van het vaccin ontvangt, kan de bescherming tegen mazelen verminderd zijn.
Primaire vaccinfalen: Hoewel zeldzaam, kan bij sommige mensen het immuunsysteem niet adequaat reageren op het vaccin, waardoor ze niet voldoende antilichamen ontwikkelen om bescherming te bieden tegen mazelen. Dit wordt primaire vaccinfalen genoemd.
Verminderde immuniteit na verloop van tijd: Hoewel het mazelenvaccin over het algemeen langdurige immuniteit biedt, kan de bescherming na verloop van tijd afnemen. Dit betekent dat sommige mensen die als kind zijn gevaccineerd mogelijk vatbaar worden voor mazelen als ze volwassen zijn, vooral als de vaccinatiegraad in de bevolking afneemt.
Variabiliteit van het virus: Het mazelenvirus kan enigszins variëren en muteren, wat betekent dat sommige stammen mogelijk minder gevoelig zijn voor neutralisatie door antilichamen die zijn geproduceerd als reactie op het vaccin.
Onvoldoende vaccinatiegraad in de bevolking: Als de vaccinatiegraad in een bepaalde populatie te laag is, kan er mogelijk onvoldoende groepsimmuniteit zijn om de verspreiding van mazelen volledig te voorkomen. Dit kan leiden tot uitbraken van mazelen, zelfs onder mensen die wel zijn gevaccineerd!

Wat zijn mogelijke bijwerkingen van het vaccin tegen mazelen?
Over het algemeen is het mazelenvaccin veilig en effectief, maar zoals bij alle vaccins kunnen er bijwerkingen optreden. Het huidige mazelenvirusvaccin (MeV) werd empirisch ontwikkeld door verzwakking van wild-type (WT) MeV door in vitro passage in menselijkecellen en kippencellen. De meeste bijwerkingen van het mazelenvaccin zijn mild en van korte duur. Enkele mogelijke bijwerkingen van het mazelenvaccin zijn:

Pijn op de injectieplaats: Dit is een veelvoorkomende bijwerking van vaccinatie en kan mild tot matig zijn. Het gaat meestal binnen enkele dagen vanzelf over.
Koorts: Sommige mensen kunnen een lichte koorts krijgen na vaccinatie tegen mazelen. Dit is meestal kortdurend en verdwijnt binnen enkele dagen.
Roodheid of zwelling op de injectieplaats: Dit is een andere veelvoorkomende bijwerking die meestal mild is en vanzelf verdwijnt.
Uitslag: Een kleine percentage mensen kan een milde uitslag ontwikkelen na vaccinatie tegen mazelen. Dit is meestal van korte duur en verdwijnt snel.

Serieuze bijwerkingen van het mazelenvaccin zijn zeldzaam. Het vaccin is uitgebreid getest en wordt al tientallen jaren veilig gebruikt. Omdat toediening via injectie hindernissen opwerpt voor een aanhoudend hoge dekkingsgraad, wordt er gewerkt aan toediening van het MeV-vaccin via inhalatie.

Wat zijn de beste leefstijlmaatregelen voor herstel van mazelen?
Voor het herstel van mazelen zijn er enkele leefstijlmaatregelen die kunnen helpen om het genezingsproces te ondersteunen en complicaties te voorkomen. Hier zijn enkele aanbevelingen:

Rust en slaap: Rust en voldoende slaap is essentieel tijdens het herstel van mazelen. Het lichaam heeft tijd nodig om het virus te bestrijden en het immuunsysteem te versterken. Vermijd intense fysieke activiteit en zorg voor voldoende slaap en ontspanning.
Hydratatie: Zorg ervoor dat je voldoende vocht binnenkrijgt door (gefilterd) water en andere hydraterende dranken te drinken. Koorts geassocieerd met mazelen kan uitdroging veroorzaken, dus het is belangrijk om goed gehydrateerd te blijven.
Gezonde voeding: Eet een uitgebalanceerd dieet dat rijk is aan verse groenten, fruit, volle granen en eiwitten. Dit zal helpen om het immuunsysteem te versterken en het herstel te bevorderen. Vermijd suikerhoudende dranken en voedingsmiddelen met veel toegevoegde suikers, omdat deze ontstekingen kunnen verergeren.
Symptomatische behandeling: Behandel symptomen zoals koorts, hoest en pijn met medicijnen zoals paracetamol, zoals aanbevolen door een zorgverlener. Volg de instructies op het etiket en vermijd het gebruik van aspirine bij kinderen vanwege het risico op het syndroom van Reye.
Isolatie: Om verdere verspreiding van mazelen te voorkomen, moet een persoon met mazelen geïsoleerd blijven totdat ze niet meer besmettelijk zijn. Dit betekent dat ze thuis moeten blijven en contact met anderen moeten vermijden gedurende minstens vier dagen na het verschijnen van de uitslag.
Vermijd roken en blootstelling aan rook: Roken kan de luchtwegen irriteren en complicaties van mazelen verergeren. Vermijd daarom roken en blootstelling aan sigarettenrook tijdens het herstelproces.
Opvolgen van medische adviezen: Volg de instructies en aanbevelingen van een zorgverlener nauwkeurig op. Dit kan onder meer het regelmatig controleren van symptomen, het nemen van voorgeschreven medicatie en het plannen van follow-upafspraken omvatten.

Mazelen kunnen ernstige complicaties veroorzaken, vooral bij kwetsbare groepen zoals jonge kinderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem.

Moet je contact opnemen met een huisarts als je denkt mazelen te hebben?
Ja, als je denkt dat je mazelen hebt, is het raadzaam om contact op te nemen met een huisarts. Mazelen is een besmettelijke ziekte die ernstige complicaties kan veroorzaken, vooral bij kwetsbare groepen zoals jonge kinderen, zwangere vrouwen en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Een vroegtijdige diagnose en passende medische zorg kunnen helpen om complicaties te voorkomen en de verspreiding van de ziekte te beperken.

Voordat je naar de huisarts gaat, is het verstandig om telefonisch contact op te nemen, vooral als je in direct contact bent geweest met iemand die mazelen heeft of als er een mazelenuitbraak in de gemeenschap is. Op deze manier kan de huisarts passende voorzorgsmaatregelen nemen om de verspreiding van het virus te voorkomen en je advies geven over de beste manier om te handelen.

Als je vermoedt dat je mazelen hebt, vermijd dan contact met anderen om verdere verspreiding van het virus te voorkomen. Blijf thuis totdat je huisarts je vertelt dat het veilig is om weer naar buiten te gaan, en volg de instructies van je huisarts nauwkeurig op voor de beste zorg en behandeling.

Meer lezen over virussen, vaccinatie en gerelateerde aandoeningen?