IVF: Bijwerkingen en lange termijn risico’s bij vrouwen

12 maart 2024

In Vitro Fertilisatie (IVF) is een geavanceerde reproductieve technologie die wordt gebruikt om paren te helpen bij het bereiken van zwangerschap wanneer andere methoden niet succesvol zijn gebleken. Hoewel IVF veel paren heeft geholpen om hun kinderwens te vervullen, brengt het ook verschillende bijwerkingen en mogelijke lange termijn risico’s met zich mee voor vrouwen.

In dit artikel bekijken we deze aspecten op basis van wetenschappelijk bewijs. Daarnaast beantwoorden we een aantal vaak gestelde vragen over IVF.

Wat is IVF?

In-vitro fertilisatie (IVF) is een reproductieve technologie die wordt gebruikt om paren te helpen zwanger te worden wanneer natuurlijke conceptie niet succesvol is gebleken. IVF omvat het oogsten van eicellen van de vrouw, bevruchting ervan met sperma buiten het lichaam in een laboratorium, en vervolgens het overbrengen van de resulterende embryo’s naar de baarmoeder van de vrouw voor implantatie en zwangerschap.

Lees ook: Welke onderzoeken zijn er mogelijk als het niet lukt om zwanger te worden?

IVF: Bijwerkingen en lange termijn risico’s bij vrouwen

Bijwerkingen van IVF

Mogelijke bijwerkingen van IVF bij vrouwen zijn:

Ovariële hyperstimulatiesyndroom (OHSS): Het overstimulatiesyndroom is één van de meest voorkomende bijwerkingen van IVF. OHSS is een aandoening waarbij de eierstokken overmatig worden gestimuleerd door hormonale medicijnen, wat kan leiden tot zwelling, pijn en vochtophoping in de buikholte.
Menstruatieklachten: Hormonale medicijnen die worden gebruikt tijdens IVF kunnen menstruatieklachten veroorzaken, waaronder stemmingswisselingen, hoofdpijn, opgeblazen gevoel en gevoelige borsten.
Bloedingen en blauwe plekken: Intramusculaire injecties die vaak worden gebruikt bij IVF kunnen bij sommige vrouwen bloedingen en blauwe plekken veroorzaken op de injectieplaats.
Buitenbaarmoederlijke zwangerschap: Er bestaat een kleine kans dat een embryo buiten de baarmoederholte (meestal in de eileider) innestelt. Een zwangerschap buiten de baarmoeder kan niet worden voldragen en zal vaak vanwege de mogelijkheid van een inwendige bloeding operatief (meestal via een kijkoperatie) of medicamenteus beëindigd moeten worden.
Meerlingzwangerschappen: IVF kan het risico op meerlingzwangerschappen (meervoudige zwangerschap) verhogen, wat op zijn beurt kan leiden tot complicaties zoals vroeggeboorte, laag geboortegewicht en pre-eclampsie. Het zijn vooral de vroeggeboorten en intra-uteriene groeivertragingen die bijdragen aan de aanzienlijk hogere morbiditeit en mortaliteit van deze kinderen.
Psychologische stress: De emotionele en psychologische stress van IVF-behandelingen kan aanzienlijk zijn en kan leiden tot angst, depressie, trauma en spanning in relaties.
Ovariumtorsie: Een eierstok kan door zijn grootte en gewicht na een IVF-stimulatie of ICSI-stimulatie om zijn steel draaien. Dit kan vervolgens leiden tot plotselinge pijnklachten, misselijkheid en braken.
Complicaties tijdens zwangerschap of bevalling:
- Verse embryotransplantatie wordt in verband gebracht met een hoger risico op baby’s met een kleine zwangerschapsduur, laag geboortegewicht en vroeggeboorte, terwijl ingevroren embryotransplantatie in verband wordt gebracht met baby’s met een grote zwangerschapsduur en pre-eclampsie.
- IVF zorg voor een significant hoger percentage zwangerschappen waarbij een geïnduceerde bevalling of keizersnede nodig is.
- Hypertensieve zwangerschapsstoornissen: IVF geeft een verhoogd risico op aandoeningen die optreden tijdens de zwangerschap en gepaard gaan met hoge bloeddruk (hypertensie). Deze aandoeningen kunnen variëren in ernst en kunnen de gezondheid van de moeder en het ongeboren kind beïnvloeden. Enkele veelvoorkomende hypertensieve zwangerschapsstoornissen zijn:
  - Zwangerschapshypertensie: Dit verwijst naar een hoge bloeddruk die zich tijdens de zwangerschap ontwikkelt, meestal na 20 weken zwangerschap, zonder de aanwezigheid van eiwit in de urine of andere tekenen van orgaanschade. Zwangerschapshypertensie kan zich ontwikkelen bij vrouwen die voorheen normale bloeddrukwaarden hadden.
  - Pre-eclampsie: Pre-eclampsie is een ernstigere vorm van hypertensieve zwangerschapsstoornis, gekenmerkt door hoge bloeddruk en de aanwezigheid van eiwit in de urine (proteïnurie) na 20 weken zwangerschap. Het kan ook gepaard gaan met symptomen zoals hoofdpijn, visusstoornissen, misselijkheid en braken, buikpijn en oedeem (vochtophoping). Pre-eclampsie kan ernstige complicaties veroorzaken voor zowel de moeder als de foetus, zoals eclampsie (toevallen), lever- en nierbeschadiging, groeivertraging van de foetus en vroeggeboorte.
  - Eclampsie: Eclampsie is een levensbedreigende complicatie van pre-eclampsie, gekenmerkt door toevallen of convulsies bij een zwangere vrouw die geen andere bekende oorzaken heeft. Het kan leiden tot ernstige complicaties zoals hersenletsel, beroerte en zelfs de dood als het niet snel wordt behandeld.
  - HELLP-syndroom: HELLP staat voor Hemolyse, Elevated Liver enzymes, en Low Platelet count. Het is een ernstige complicatie van pre-eclampsie die wordt gekenmerkt door abnormale bloedtestresultaten die wijzen op bloedafbraak, leverbeschadiging en een laag aantal bloedplaatjes. Het HELLP-syndroom kan ernstige complicaties veroorzaken, waaronder leverfalen, bloedingen en vroeggeboorte.

Er moet echter worden aangenomen dat deze complicaties en ongelukkige ontwikkelingen niet worden veroorzaakt door de extracorporale fertilisatie zelf, maar eerder te wijten zijn aan de frequentie van meerlingen en aan de risicofactoren van de betrokken vrouwen. Deze vrouwen zijn namelijk gemiddeld ouder en er zijn vaak meer problemen met onregelmatige menstruatiecycli, baarmoederafwijkingen en obesitas dan in het totaal van alle zwangerschappen.

Lees ook: Welke behandelingen zijn er mogelijk als het niet lukt om zwanger te worden?

Lange termijn risico’s en bijwerkingen van IVF

Potentiële lange termijn risico’s en bijwerkingen na IVF voor vrouwen zijn onder andere:

Verhoogd risico op ovarieel hyperstimulatiesyndroom (OHSS): Ovariëel hyperstimulatiesyndroom is een complicatie die kan optreden als reactie op de hormonale stimulatie die wordt gebruikt bij IVF. Het kan leiden tot zwelling van de eierstokken, vochtophoping in de buikholte, ademhalingsproblemen en in ernstige gevallen zelfs levensbedreigend zijn.
Ovariumschade: Het gebruik van hormonale medicatie tijdens IVF kan soms leiden tot blijvende schade aan de eierstokken, wat kan resulteren in een verminderde ovariële reserve.
Vroege overgang: Sommige aspecten van IVF-behandelingen kunnen indirect een rol spelen bij het versnellen van het begin van de menopauze (vervroegde overgang) en daardoor Premature Ovariële Insufficiëntie (POI) veroorzaken.
Emotionele impact: IVF-behandelingen kunnen een emotionele tol eisen van vrouwen, vooral bij niet-succesvolle pogingen. De stress, angst en teleurstelling die gepaard gaan met IVF kunnen een langdurig effect hebben op de geestelijke gezondheid van vrouwen.
Langdurige financiële lasten: IVF is vaak duur en kan een aanzienlijke financiële last vormen voor paren, vooral als meerdere cycli nodig zijn om zwangerschap te bereiken. Dit kan leiden tot stress en spanningen binnen relaties.
Verhoogd risico op hormoongerelateerde kankers: Diverse wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat vrouwen die IVF ondergaan mogelijk een verhoogd risico hebben op hormoongerelateerde kankers, zoals borstkanker en ovariumkanker (eierstokkanker).
Verhoogd risico op vroeggeboorte en laag geboortegewicht: Studies hebben aangetoond dat baby’s die zijn verwekt via IVF een verhoogd risico hebben op vroeggeboorte en een laag geboortegewicht in vergelijking met natuurlijk verwekte baby’s.
Immunosuppressie: Sommige vrouwen kunnen een verzwakt immuunsysteem hebben als gevolg van stress, hormonale veranderingen of andere factoren tijdens en na de IVF-behandeling, waardoor ze mogelijk vatbaarder zijn voor infecties en auto-immuunstoornissen.
Afwijkingen bij nakomelingen: Er is een licht verhoogd risico op bepaalde aangeboren afwijkingen bij IVF-kinderen in vergelijking met kinderen die op natuurlijke wijze worden verwekt.

Echter, niet alle vrouwen die IVF hebben ondergaan zullen deze complicaties en bijwerkingen ervaren. De meeste bijwerkingen zijn over het algemeen mild en van voorbijgaande aard. Echter de genoemde verhoogde gezondheidsrisico’s blijven veelal van toepassing op de langere termijn, zo niet levenslang. Desondanks is het essentieel dat vrouwen die IVF overwegen, volledig geïnformeerd zijn over de mogelijke risico’s en bijwerkingen, en dat ze regelmatig worden gecontroleerd en opgevolgd door hun zorgverlener tijdens en na de IVF behandeling.

Lees ook: Aangeboren afwijkingen bij kinderen die zijn geboren dankzij IVF of ICSI.

Impact op DNA

Er zijn enkele aspecten van IVF die indirect het genetisch materiaal kunnen beïnvloeden:

Pre-implantatie genetische screening (PGS): In sommige gevallen kan PGS – ook wel Non-invasive preimplantation genetic testing (niPGT) genoemd – worden uitgevoerd op embryo’s die zijn gemaakt via IVF voordat ze worden overgebracht naar de baarmoeder. PGS omvat het screenen van embryo’s op genetische afwijkingen of chromosomale anomalieën voordat ze worden geïmplanteerd. Dit kan helpen bij het selecteren van embryo’s met een lagere kans op genetische aandoeningen, maar het verandert niet het genetische materiaal zelf.
Mitochondriale DNA: Tijdens IVF kunnen eicellen worden gemanipuleerd om het mitochondriale DNA te beïnvloeden. Mitochondria zijn organellen in cellen die verantwoordelijk zijn voor het produceren van energie. Bij sommige technieken voor geassisteerde voortplanting, zoals mitochondriale vervangingstherapie, kan het mitochondriale DNA van de eicel worden vervangen door mitochondria van een donor. Dit heeft echter geen invloed op het kern-DNA van de vrouwelijke eicel.

IVF is op zichzelf niet bedoeld om genetische veranderingen aan te brengen in het DNA van een vrouw. IVF kan echter wel worden gebruikt in combinatie met genetische technieken of screeningmethoden om de kans op een gezonde zwangerschap te vergroten of om bepaalde genetische aandoeningen te voorkomen. De beslissing om deze aanvullende procedures uit te voeren, wordt genomen in overleg met medische professionals en kan afhangen van de specifieke behoeften en omstandigheden van het individuele paar of van de alleenstaande vrouw.

Veel gestelde vragen over IVF

Veel gestelde vragen over In-Vitro Fertilisatie (IVF) zijn:

Wat is IVF?
IVF staat voor In-Vitro Fertilisatie. Het is een geassisteerde voortplantingstechniek waarbij eicellen buiten het lichaam van een vrouw worden bevrucht met sperma in een laboratoriumomgeving. De resulterende embryo’s worden vervolgens teruggeplaatst in de baarmoeder van de vrouw om zwangerschap tot stand te brengen.

Voor wie is IVF geschikt?
IVF kan worden overwogen voor paren waarbij natuurlijke conceptie niet succesvol is gebleken vanwege verschillende redenen, waaronder verminderde vruchtbaarheid bij een of beide partners, eileiderproblemen, endometriose, ovulatiestoornissen of onverklaarde onvruchtbaarheid.

Hoe verloopt het IVF-proces?
Het IVF-proces omvat verschillende stappen, waaronder ovulatiestimulatie, eicelophaling, bevruchting van de eicellen in het laboratorium, embryo-overdracht en monitoring van de zwangerschap. Gedurende dit proces werken paren nauw samen met vruchtbaarheidsartsen en zorgverleners.

Wat zijn de slagingspercentages van IVF?
Het slagingspercentage van IVF kan variëren afhankelijk van verschillende factoren, waaronder leeftijd, vruchtbaarheidsproblemen en de kwaliteit van de embryo’s. Over het algemeen neemt de kans op succes af naarmate de leeftijd van de vrouw stijgt.

Zijn er risico’s of bijwerkingen verbonden aan IVF?
IVF kan enkele risico’s en bijwerkingen met zich meebrengen, waaronder reacties op medicatie, ovarieel hyperstimulatiesyndroom (OHSS), meerlingzwangerschappen, bloedingen, infecties en emotionele stress.

Hebben de nakomelingen die zijn verwerkt met IVF verhoogde gezondheidsrisico’s?
Ja, bij kinderen die zijn verwekt middels IVF, is het risico op aangeboren afwijkingen ongeveer een derde hoger. De meest voorkomende afwijkingen zijn: hartafwijkingen, musculoskeletale afwijkingen, genitourinaire afwijkingen, vroeggeboorte en laag geboortegewicht.

Hoeveel kost IVF?
De kosten van IVF kunnen sterk variëren, afhankelijk van de locatie, de kliniek, de benodigde procedures en eventuele aanvullende behandelingen. IVF kan een aanzienlijke financiële investering zijn voor paren, en het is belangrijk om alle kosten en financiële aspecten te overwegen voordat je besluit om IVF te proberen. Gemiddeld kost het gehele IVF-proces tussen de € 3.500 en € 6.000. Hierbij zijn inbegrepen de kosten voor onder andere de medische consulten, bloedscreening, stimulatie, echografie, puncties, IVF laboratorium kosten, terugplaatsing, controles en nazorg.

Wanneer heb ik een verhoogd risico op eierstokkanker?
Eierstokkanker (ovariumkanker) kan optreden op elke leeftijd, maar het risico neemt toe naarmate vrouwen ouder worden. Vrouwen die IVF hebben gehad, met een familiegeschiedenis van ovariumkanker, een persoonlijke geschiedenis van borstkanker of een erfelijke genmutatie zoals BRCA1 of BRCA2, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van ovariumkanker.

Zijn er levensstijlveranderingen die de kans op succes bij IVF kunnen vergroten?
Een gezonde levensstijl, waaronder een uitgebalanceerd dieet, gezond gewicht (geen overgewicht), regelmatige lichaamsbeweging, het vermijden van alcohol en roken, en het beheren van stress, kan de kans op succes bij IVF helpen vergroten.

Is IVF ethisch?
IVF roept ethische vragen op met betrekking tot conceptie, embryoselectie en het ontstaan van meerlingzwangerschappen. Deze kwesties kunnen verschillen afhankelijk van culturele, religieuze en persoonlijke overtuigingen.

Hoe kan ik mijzelf voorbereiden op IVF?
Voorbereiding op IVF omvat het inwinnen van informatie over het proces, het bezoeken van een vruchtbaarheidskliniek, het ondergaan van preconceptie-onderzoeken en het bespreken van alle mogelijke opties en vragen met zorgverleners.

Is nazorg belangrijk na een IVF behandeling?
Ja, het is essentieel dat vrouwen die IVF ondergaan regelmatig medisch worden gecontroleerd en opgevolgd door hun zorgverlener om eventuele bijwerkingen of complicaties tijdig te detecteren en te behandelen.

Meer lezen over vruchtbaarheid en zwangerschap?