Mammografie: Risico’s, beperkingen en alternatieven

17 februari 2025

Mammografie is een veelgebruikte methode om borstkanker vroegtijdig op te sporen. Hoewel het een belangrijk instrument is in de preventie van borstkanker, zijn er ook risico’s verbonden aan deze onderzoeksmethode. Er is discussie over stralingsrisico’s, overdiagnose en de impact van fout-positieve uitslagen. In sommige landen worden daarom strengere richtlijnen gehanteerd of alternatieve onderzoeken aanbevolen, zeker voor jongere vrouwen. Gelukkig zijn er alternatieven.

Risico’s en nadelen van een mammografie

1. Blootstelling aan straling

Mammografie gebruikt lage doses röntgenstraling om beelden van de borst te maken. Mammografie maakt gebruik van röntgenstraling,

Risico: Hoewel de stralingsdosis klein is, kan herhaalde blootstelling na verloop van tijd het risico op kanker verhogen. Dan is er sprake van risico op stralingsgeïnduceerde kanker.
Onderzoek: Wetenschappelijke studies wijzen erop dat bij jonge vrouwen (onder de 50 jaar) de cumulatieve stralingsdosis een kleiner risico kan vormen. Her risico om te overlijden aan kanker door straling neemt met ongeveer 0,035% toe bij vrouwen tussen de 50 en 75 jaar die deelnemen aan alle screeningsrondes. Dit risico is klein, maar niet verwaarloosbaar, vooral bij jongere vrouwen of bij frequentere onderzoeken.

2. Overdiagnose en fout-positieve resultaten

Overdiagnose en overbehandeling: Soms worden afwijkingen gevonden die nooit tot symptomen of problemen leiden. Dit kan leiden tot onnodige angst en behandeling. Impact op vrouwen:
- Ongeveer 1 op de 10 vrouwen met borstkanker krijgt een diagnose en behandeling die niet nodig was geweest.
- Behandelingen zoals chirurgie, chemotherapie of bestraling kunnen onnodige fysieke en emotionele belasting veroorzaken.
Fout-positieve uitslagen: Een mammografie kan soms een afwijking laten zien die niet kanker is, wat extra onderzoeken en biopsieën kan veroorzaken. Impact op vrouwen:
- Onnodige angst en stress.
- Bij 14 op de 1000 vrouwen blijkt nader onderzoek overbodig te zijn.
- Na tien screeningsrondes heeft een vrouw een risico van 25% (bij specifieke lezingen) tot 60% (bij gevoelige lezingen) op minstens één fout-positieve uitslag.
Fout-negatieve uitslagen: Bij een fout-negatieve uitslag wordt borstkanker niet gedetecteerd, wat een vals gevoel van veiligheid kan geven. Impact op vrouwen:
- Ongeveer 1 op de 3 gevallen van borstkanker wordt gemist door het bevolkingsonderzoek.
- Vrouwen kunnen hierdoor symptomen negeren en medische hulp uitstellen, wat leidt tot latere diagnoses en mogelijk slechtere prognoses

Lees ook: Borstkanker: hoe kan het niet te zien zijn op een mammografie?

3. Beperkingen bij jonge vrouwen

Dicht weefsel: Jongere vrouwen hebben vaak dicht borstweefsel, waardoor mammografie minder effectief is en het risico op fout-positieve uitslagen toeneemt.
Aanbevelingen: In sommige landen worden daarom mammografieonderzoeken voor vrouwen onder de 40 of 50 jaar afgeraden of vervangen door andere methoden.

4. Pijn en ongemak

Oorzaak: Tijdens een mammografie worden de borsten tussen twee platen samengedrukt om een duidelijk beeld te krijgen.
Impact op vrouwen: De compressie veroorzaakt bij veel vrouwen ervaren pijn of ongemak tijdens de procedure. Dit kan ontmoedigen om deel te nemen aan toekomstige screenings.

5. Schijnzekerheid

Een normale uitslag kan vrouwen geruststellen, maar dit is slechts een momentopname.

Impact op vrouwen:

Tumoren die zich ontwikkelen tussen screeningsrondes worden mogelijk niet tijdig ontdekt.
Bij ongeveer 2 op de 1000 gescreende vrouwen wordt binnen twee jaar na een normale mammografie alsnog borstkanker vastgesteld.

6. Psychologische impact

Fout-positieve uitslagen en onnodige vervolgonderzoeken kunnen langdurige psychologische stress veroorzaken. Zelfs na bevestiging dat er geen borstkanker is, blijven sommige vrouwen angstig en onzeker over hun gezondheid.

Waarom zijn er strengere regels of verboden in diverse landen?

Hoewel mammografie wereldwijd vooralsnog de gouden standaard is voor borstkankeropsporing, zijn er diverse landen en organisaties die terughoudend zijn met het routinematig inzetten van mammografie, vooral bij jongere vrouwen. Dit komt door:

Stralingsrisico’s: Sommige landen adviseren dat jongere vrouwen (met dichte borsten) andere beeldvormingstechnieken moeten gebruiken, omdat de stralingsdosis een potentieel risico vormt.
Overdiagnose: De kans op overdiagnose en de daaropvolgende onnodige behandelingen zorgt voor bezorgdheid. In landen met een laag risico op borstkanker kan het baten-risico-verhouding minder gunstig uitpakken.
Aanpassing van screeningsprogramma’s: Sommige Europese landen, zoals Nederland en Zweden, hebben hun screeningsrichtlijnen aangepast om de frequentie van mammografieën te verminderen bij vrouwen met een lager risico of jongere vrouwen. Dit betekent echter niet dat mammografie volledig verboden is, maar dat er striktere criteria gelden. De genoemde risico’s blijven van kracht.

Lees ook: Kijken én voelen: zo kun je je borsten zelf checken op borstkanker.

Mammografie: Risico’s, beperkingen en alternatieven

Lees ook: Zes manieren om het risico op borstkanker te verkleinen.

Alternatieven voor mammografie

Als je je zorgen maakt over de risico’s van mammografie, zijn er enkele alternatieven die steeds vaker worden gebruikt:

1. Echografie (ultrageluid)

Voordelen: Geen straling en vooral effectief bij vrouwen met dicht borstweefsel. Kan ook worden gebruikt voor onderzoek van de oksels (axilla).
Nadeel: Het geeft soms minder gedetailleerde beelden dan een mammografie en kan meer afhankelijk zijn van de ervaring van de onderzoeker (echografist).

Lees ook: Echografie kan mammografie vervangen bij knobbeltje in de borst.

2. MRI (Magnetic Resonance Imaging)

Voordelen: Zeer gedetailleerde beelden en geen blootstelling aan straling.
Nadeel: Duurder en minder toegankelijk; meestal aanbevolen voor vrouwen met een zeer hoog risico op borstkanker. Veelal wordt er een contrastvloeistof gebruikt, waaraan ook nadelen kunnen kleven.

3. Digitale tomosynthese (3D-mammografie)

Voordelen: Biedt gedetailleerdere beelden dan traditionele 2D-mammografie en kan fout-positieven verminderen.
Nadeel: Kan nog steeds straling gebruiken, hoewel in lagere doses. Veroorzaakt nog steeds pijn en ongemak.

Lees ook: 10 mythes over mammografie.

4. 3D Mamma CT

Voordelen: Maakt een volwaardige 3D scan waarom meer is te zien dan een MRI-scan. Heeft geen compressie en is daarmee pijnloos.
Nadeel: Gebruikt lage dosis straling. Alleen beschikbaar bij het UMCG en LUMC.

Lees ook: LUMC start met pijnloos en comfortabeler borstonderzoek.

Veel gestelde vragen over de risico’s van mammografie

1. Wat zijn de belangrijkste risico’s van een mammografie?

Blootstelling aan röntgenstraling, kans op overdiagnose en fout-positieve uitslagen.

2. Waarom wordt mammografie bij jonge vrouwen minder aanbevolen?

Jongere vrouwen hebben vaak dichter borstweefsel, waardoor de beelden minder duidelijk zijn en de stralingsrisico’s relatief hoger zijn.

3. Zijn er landen waar mammografie voor bepaalde groepen verboden is?

Niet verboden, maar in sommige landen gelden strengere richtlijnen voor vrouwen onder een bepaalde leeftijd of met een laag risico op borstkanker.

4. Wat kan ik doen als ik me zorgen maak over de stralingsdosis?

Bespreek met je arts of alternatieve beeldvorming zoals echografie of MRI voor jou geschikt kan zijn.

5. Hoe vaak moet ik een mammografie laten doen?

Dit hangt af van je leeftijd, risicofactoren en de richtlijnen in jouw land. Overleg met je arts voor een persoonlijk advies.

6. Is 3D-mammografie veiliger dan traditionele mammografie?

Nee, 3D-mammografie gebruikt nog steeds straling, maar geeft vaak duidelijkere beelden en kan overdiagnose verminderen.

7. Welke landen hebben mammografie als screeningsmethode afgeraden?

Zwitserland: In 2013 adviseerde de Zwitserse Medische Raad om systematische mammografie-screening te heroverwegen vanwege twijfels over de balans tussen voordelen (zoals sterftereductie) en nadelen (zoals overdiagnose en fout-positieve uitslagen). Dit advies was echter niet bindend en werd door de Zwitserse overheid genegeerd. Mammografie blijft in Zwitserland een aanbevolen screeningsmethode, gedekt door de ziektekostenverzekering voor vrouwen van 40 tot 75 jaar.
Noorwegen en Zweden: In sommige regio’s in Scandinavië is er discussie over de effectiviteit van bevolkingsonderzoek met mammografie. Deze landen hebben een meer individuele benadering van screening, waarbij vrouwen vaak worden geïnformeerd over zowel de voordelen als de risico’s, zodat zij zelf een keuze kunnen maken.
Europese Breast Guidelines: Hoewel mammografie breed wordt aanbevolen, waarschuwen richtlijnen zoals die van de Europese Unie voor nadelen zoals fout-positieve uitslagen, overdiagnose en pijn tijdens het onderzoek. Sommige experts pleiten voor verbeteringen, zoals alternatieve technieken of screening op basis van risicoprofielen in plaats van leeftijd alleen.
Nederland: In Nederland is mammografie nog steeds de standaard voor borstkankerscreening, maar er is grote kritiek op aspecten zoals pijn tijdens het onderzoek en de beperkte informatie over dicht borstklierweefsel. De Gezondheidsraad heeft aanbevelingen gedaan om deze nadelen aan te pakken, maar systematische screening blijft actief.

Conclusies

Mammografie blijft een belangrijk instrument voor de vroege opsporing van borstkanker, maar het kent ook risico’s zoals blootstelling aan straling en overdiagnose. In sommige landen worden daarom strengere richtlijnen gehanteerd, vooral voor jongere vrouwen. Alternatieve methoden zoals echografie en MRI bieden een mogelijkheid om deze risico’s te verminderen. Als je vragen hebt over welk onderzoek het beste bij jou past, neem dan contact op met SHE Health Clinics voor persoonlijk advies.

Meer lezen?