Tips voor een gezonde lever: ‘Een vette lever wordt de ziekte van de toekomst’

5 april 2023

In westerse landen lijdt al 1 op de 4 volwassenen aan een ophoping van vet in de lever door ongezonde voeding, dranken en leefstijl. MDL-arts Dr. Maridi Aerts en voedingsdeskundige Amandine De Paepe geven je in dit artikel inzichten en tips die je helpen van een vette lever af te komen, zodat je aan leververvetting gerelateerde ziektes kunt voorkomen of verminderen.

Wie denkt aan leveraandoeningen, associeert deze aandoeningen meestal met alcohol. Toch is de meest voorkomende leveraandoening bij de algemene bevolking niet aan alcohol te wijten. ‘Niet-alcoholische leververvetting komt steeds vaker voor in de westerse wereld’, zegt maag-, darm- en leverspecialist Dr. Maridi Aerts.

Bij niet-alcoholische leververvetting is er sprake van een verstoorde vetstofwisseling en/of suikerstofwisseling in de lever, waardoor vet zich ophoopt in de levercellen. Zoals de naam al aangeeft is de oorzaak hiervan niet overmatig alcoholgebruik.

Lees ook: Hoe herken je een niet-alcoholische leververvetting?

Tegenwoordig lijdt 20 à 30 procent van de westerse bevolking aan deze ziekte, die op termijn aanleiding kan geven tot niet-alcoholische steatohepatitis of NASH. Dat is een vorm van chronische leverontsteking die kan evolueren naar levercirrose. We zien nu al een stijgende trend van patiënten die cirrose ontwikkelen door een onderliggende leververvetting. Vroeger werd cirrose uitsluitend veroorzaakt door alcoholgebruik en hepatitis.’

Lees ook: 25% meer sterfgevallen door maag-, darm- en leveraandoeningen.

Tips voor een gezonde lever: ‘Een vette lever wordt de ziekte van de toekomst’

NAFLD leveraandoeningen

Non Alcoholic Fatty Liver Disease (NAFLD) is een verzamelnaam van leveraandoeningen gaande van simpele steatose (NAFL), over niet-alcoholische leverontsteking (steatohepatitis) genaamd NASH, via bijkomende fibrose tot uiteindelijk levercirrose. Bij 20 tot 30% van de mensen met niet-alcoholische leververvetting ontstaat NASH (leverontsteking). Het is nog niet duidelijk waarom leververvetting bij de ene persoon wel en bij de andere niet leidt tot het ontwikkelen van NASH.

De lever neemt afbraakproducten van vetten (de vrije vetzuren) op uit het bloed en verwerkt deze tot andere vetachtige stoffen die vervolgens weer in het bloed worden uitgescheiden. Daarnaast maakt de lever zelf cholesterol. Als er een storing in de vetstofwisseling optreedt, kan zich vet in de levercellen ophopen.

De NAFLD stoornis wordt veroorzaakt door een te groot aanbod van de afbraakproducten van de vetten. De capaciteit van de lever, die verder meestal gezond is, schiet dan tekort om deze afbraakproducten te verwerken. Het is dus een misverstand te denken dat het gebruik van vet voedsel leidt tot een vervette lever.

Het vet in de lever is op zich niet schadelijk. Omdat de lever in deze situatie echter wel gevoelig is voor andere schadelijke invloeden en daardoor gemakkelijker kan beschadigen, is het toch van belang dat de oorzaak van de steatose wordt gevonden en zo mogelijk wordt aangepakt.

Lees ook: Veel leververvetting bij hoge inname fructose uit frisdrank én vruchtensap.

Welvaartsziekte

Zoals de naam ‘niet-alcoholische leververvetting’ al impliceert, is alcohol niet de boosdoener, noch virale hepatitis, noch erfelijke leverziekten. Een vetlever is een welvaartsziekte die te wijten is aan een moderne levensstijl die funest is voor deze grote klier. Ultrabewerkte voeding, gesuikerde (fris)dranken, voortdurend snacken, medicijngebruik, stress, luchtvervuiling, hormoonverstoorders: allemaal hebben ze een invloed op de lever. Maar ook genetische factoren spelen een rol.

Lees ook: Ultrabewerkte voeding verhoogt risico op dementie.

‘Risicofactoren zijn vooral abdominale obesitas, meer bepaald buikvet’, verduidelijkt Aerts. ‘Er is een verband met het metabool syndroom. Dat is een stofwisselingsziekte die gekenmerkt wordt door te hoge suikerwaarden, hoge bloeddruk, hoge cholesterol en abdominale obesitas. Mensen met diabetes, overgewicht, verhoogde cholesterolwaarden of verhoogde bloeddruk hebben een hoger risicoprofiel voor leververvetting.’

Lees ook: Groene thee effectief tegen metabool syndroom.

Verrassend genoeg kun je ook vetlever hebben als je fit en mager bent. Dat is het fenomeen van de ‘skinny fats’. Wetenschappers weten nog niet precies hoe dat komt, maar het zou te maken kunnen hebben met een teveel aan ultrabewerkte voeding.

Lees ook: Onderzoek onder hartpatiënten: sterk bewerkte voeding verkleint overlevingskansen.

De lever is een wonderlijk orgaan, maar heeft één groot nadeel: het is een harde maar erg stille werker, die bij een probleem weinig signalen en symptomen geeft. De lever heeft geen pijnzenuwen en patiënten ervaren geen symptomen tot de grootste schade al is aangericht.

‘Voor de diagnose zijn we voornamelijk afhankelijk van medische beeldvorming. Meestal is dat een echografie van de lever’, zegt Aerts. ‘We kunnen een echografie ook combineren met een elastografie (het bepalen van de elasticiteit van het leverweefsel aan de hand van geluidsgolven). Zo kunnen we ook een “waarde” op de vervetting plakken. Een andere mogelijkheid is een fibroscan, een echo-onderzoek dat gebruikmaakt van drukgolven. Daarmee verkrijg je eveneens die waarden, doch doe je geen echografische beeldvorming van de lever. Al onze patiënten met diabetes type 2 krijgen een beeldvorming van de lever; omdat zij een hoge risicogroep zijn voor het ontwikkelen van NAFLD.’

Lees ook: Hoe weet je of je diabetes type 2 aan het ontwikkelen bent?

Alarmsignalen overbelaste lever

‘Niet-alcoholische leververvetting wordt de ziekte van de toekomst’, benadrukt voedingswetenschapper en biomedicus Amandine De Paepe. In haar boek ‘Er ligt meer op je lever dan je denkt‘, neemt ze het woord ‘foie gras’ in de mond want ‘ook wij proppen onszelf vol’.

Volgens De Paepe hoeven we niet te wachten op een echografie om te weten of de lever overbelast is. Al in een vroeg stadium kan de lever aangeven dat zij haar functies niet meer naar behoren kan uitvoeren. Dat kan zich uiten in energietekort, brain fog (hersenmist), moeilijk afvallen, vitaminetekort, slecht slapen en acné, maar ook in hormonaal onevenwicht en fertiliteitsproblemen bij vrouwen.

Lees ook: Welke ziektes en klachten ontstaan bij vrouwen door overgewicht of obesitas?

‘Helaas komt een belaste lever te weinig aan bod bij de huisarts’, zegt De Paepe. ‘De lever is nochtans meer dan een detoxmachine voor alcohol. Zij is een echte multitasker. Ze regelt de energie- en vitaminehuishouding van ons lichaam, produceert eiwitstoffen voor de aanmaak van hormonen, zoals het overlevingshormoon insuline, en speelt een rol in het immuunsysteem. Die functies zijn van levensbelang en krijgen daarom altijd voorrang. Het filteren van schadelijke stoffen uit het bloed, zoals alcohol, komt pas als laatste. Dat is bijvoorbeeld de reden waarom je soms ’s nachts wakker wordt na het drinken van alcohol. De lever begint pas dan aan het ontgiftingsproces.’

Lees ook: Dit zijn de lichamelijke én mentale gevolgen van dagelijks alcohol drinken.

Oorzaken van NAFLD

Insulineresistentie
Dit is een stoornis waarbij het lichaam minder gevoelig is geworden voor insuline. Het lichaam probeert het effect op te vangen door meer insuline te maken. Dit kan uiteindelijk toch niet voorkomen dat er suikerziekte ontstaat. We spreken dan van diabetes mellitus type 2. Al in een vroeg stadium van insulineresistentie kan leververvetting worden gevonden. De meningen over het precieze mechanisme zijn nog verdeeld. Waarschijnlijk spelen in elk geval erfelijke factoren een rol. Overgewicht zelf leidt ook tot insulineresistentie.

Metabool syndroom
We spreken van metabool syndroom als er sprake is van een combinatie van 5 risicofactoren. Dit zijn de taille omvang (bij mannen >102 cm en bij vrouwen >88 cm), verhoogde bloeddruk, verhoogd triglyceridengehalte, een laag HDL-cholesterol en een verhoogd glucose gehalte. Deze oorzaken kunnen dus in alle gevallen leververvetting geven, maar waarschijnlijk hebben niet alle mensen met overgewicht en metabool syndroom een echte vervette lever.

Overmatig alcoholgebruik
In de helft van de gevallen is overmatig en langdurig alcoholgebruik de oorzaak van leververvetting. Alcohol wordt via het bloed naar de lever getransporteerd. Meer dan 90% van de alcohol wordt hier afgebroken. Bij dit proces ontstaan afbraakproducten, die agressief en schadelijk zijn voor de lever. Een chronisch teveel aan alcohol kan een vernietigend effect hebben op de lever. De levercellen beschadigen en de normale processen in de lever verlopen niet meer naar behoren. Zo zal de aanmaak en omzetting van voedingsstoffen minder goed gaan, waardoor water, eiwitten en vetten zich ophopen in de levercellen.

Lees ook: Wat zijn de 14 gezondste voordelen van stoppen met alcohol drinken?

Minder vaak voorkomende oorzaken van NAFLD

Medicijngebruik: o.a. cordarone, nifedipine, sommige corticosteroiden, methotrexaat, valproaat, parenterale voeding, chemotherapie, etc.
Bij bepaalde erfelijke stoornissen in de vetstofwisseling.
Na bepaalde operaties zoals verwijdering van een groot stuk van de dunne darm.

Hoe kan de lever zich herstellen?

Helaas bestaat er nog geen medicijn tegen leververvetting. Echter, het goede nieuws is dat, in tegenstelling tot bij levercirrose, je lever zichzelf kan herstellen, mits het de nodige hulp krijgt en je er op tijd mee begint. Dat is misschien wel de beste eigenschap van het orgaan: het vermogen tot hernieuwing. Snijd twee derde van een lever weg en die zal in een paar weken weer even groot zijn als voordien. Wie een foie gras (vette lever, red.) in zijn of haar lijf heeft, kan dus nog het tij keren door gezonder te gaan leven. De vraag in hoeverre door NAFLD veroorzaakte schade een aandoeningen zijn veroorzaakt, kan alleen na medisch- en pathologisch onderzoek worden beantwoord. Meestal onder begeleiding van een internist-endocrinoloog of een MDL-arts.

‘We moeten meer aandacht hebben voor het inperken van overgewicht en vooral voor het belang van meer bewegen’, vindt Aerts. ‘Helaas is het niet makkelijk om patiënten te motiveren. Het is al niet vanzelfsprekend om mensen ertoe aan te zetten te stoppen met alcohol. Spreken over gewichtsverlies en meer bewegen ligt nog moeilijker. Soms moeten we hen zelfs vragen om al die aspecten van hun levensstijl in één keer bij te sturen want niet-alcoholische en alcoholische leververvetting komen vaak samen voor. Een typische patiënt is dus iemand die de bourgondische levensstijl aanhangt.’

Lees ook: 22 voordelen van 30 minuten wandelen per dag.

De Paepe benadrukt dat die bourgondische levensstijl het best wordt ingeruild voor een gezonde en duurzamere manier van leven die de lever ontlast. Ze onderstreept vooral het belang van insuline, het hormoon dat het metabolisme van glucose (een vorm van suiker) in het lichaam regelt. Dat mechanisme is heel belangrijk voor het lichaam maar sputtert in deze moderne tijden.

Ook de populaire Franse biochemicus Jessie Inchauspé schrijft in haar internationale bestseller ‘Glucoserevolutie‘ over de nadelen van te veel glucose in je systeem. Haar Instagramaccount Glucose Goddess heeft bijna 2 miljoen volgers.

‘De glucoserevolutie is meer dan een gezondheidshype’, zegt De Paepe. ‘Er is een duidelijk verband tussen suikerpieken en een overbelaste lever. Omdat we zo vaak zo veel eten en ook nog eens te veel suiker en koolhydraten nuttigen, wordt het lichaam op den duur ongevoelig voor insuline, en dus voor de suiker in het bloed. Dat zorgt voor een energietekort, meer suikerdrang en een voortdurend hongergevoel. Je eet en drinkt vervolgens meer, waardoor je opnieuw suiker binnenkrijgt. De lever zet die suikers om in vetten, raakt vervet en zo begint het hele proces opnieuw.’

In haar boek geeft De Paepe diverse inzichten en tips (onderaan) om glucosepieken zo veel mogelijk te beperken. Wat qua voeding inname kan helpen:

Tussendoortjes en snack attacks vermijden
Meer groenten eten (600 gram per dag)
Kiezen voor een hartig in plaats van een suikerrijk ontbijt
Bannen van kant-en-klare maaltijden, die heel wat verborgen suikers bevatten.
Ook intermittent fasting en meer bewegen hebben een positieve impact op de insulinespiegel en het functioneren van de lever.

Lees ook: Periodiek vasten: hoe werkt dat?

Leverdetox

Extra vitaminen en mineralen spelen ook een belangrijke rol, vindt De Paepe. ‘In een ideale wereld zouden een gezonde voeding en levensstijl moeten volstaan, maar we leven nu eenmaal in een wereld met stress, vervuiling, slaapgebrek en ultrabewerkte voeding. Daardoor krijgen we niet voldoende vitamines en mineralen binnen. In de bloedanalyse in mijn praktijk zien we heel vaak tekorten aan vitamine D, B12, foliumzuur, magnesium en omega-3. Vooral als je een veganistische levensstijl aanhangt, moet je aanvullen met supplementen. Maar weet wat je doet. Foute cocktails van vitaminen kunnen net het tegenovergestelde effect veroorzaken en bijvoorbeeld de lever belasten.’

Ook leverarts Maridi Aerts waarschuwt voor supplementen en kruiden die schadelijk kunnen zijn voor de lever en een toxische hepatitis (leverontsteking) kunnen veroorzaken. Zelf je lever ontgiften met een zogenaamde detoxkuur is volgens haar compleet zinloos. ’Jammer genoeg zijn er geen magische producten die de lever “herstellen”. Sapjes, shakes of zuiveringspillen zijn vooral duur en niet efficiënt op lange termijn. Een interessante detoxkuur is bijvoorbeeld wel een project als Tournée Minérale, waarbij je een maand geen alcohol drinkt. Je zou hetzelfde kunnen doen met suiker of verzadigde vetten, maar dan het liefst veel langer dan een maand. Je zult merken dat het jou meer energie geeft en je jezelf gezonder voelt. Iets volledig schrappen uit je dieet hoeft niet. De ultieme tip voor een gezonde lever is vrij simpel: gezonde, onbewerkte voeding, geen alcohol, niet te veel verzadigde vetten, niet te veel suiker.’

5 gezonde tips van Amandine De Paepe voor een stabiele bloedsuikerspiegel

Drink geen fruit, doch eet het! ‘Fruitsapjes lijken gezond, maar zijn een wolf in een schapenvacht. Eet je daarentegen hele stukken fruit, dan helpen de vezels de pieken in de bloedsuikerwaarden in toom te houden omdat de vezelstructuren de suikers aan zich binden en de insulinereceptoren ze niet meer herkennen. Nog een tip voor een stabiele bloedsuikerspiegel: combineer fruit altijd met een eiwitbron (zoals skyr) of voeg een koffielepel kaneel toe wanneer je fruit eet. Ook dat helpt je bloedsuikerspiegel te stabiliseren.’
Start elke maaltijd met groenten. ‘Neem een voorbeeld aan de Italianen met hun antipasti of aan je grootmoeder die de maaltijd begint met een groentesoepje. Uit onderzoek blijkt dat de insuline- en bloedsuikerwaarden van mensen die eerst groenten, vervolgens vlees en tot slot koolhydraten eten, algemeen lager en stabieler is. De vezels in de groenten zorgen ervoor dat de glucose minder snel aan het bloed wordt afgegeven, waardoor de bloedsuiker minder piekt na de maaltijd.’
Laat aardappelen en rijst eerst afkoelen. ‘Tijdens het afkoelen wordt het zetmeel resistent, waardoor het meer begint te lijken op een onverteerbare vezel. En dat is goed, want hoe moeilijker de koolhydraten verteren, hoe minder de bloedsuikerspiegel zal stijgen, want er komt minder snel glucose vrij.’
Drink een glas lauw water met een eetlepel azijn: drink dit voor de maaltijd of gebruik het in je salade dressings. ‘Azijnzuur maakt de alfa-amylase, het enzym dat zetmeel afbreekt in kleinere moleculen, tijdelijk inactief. Daardoor worden suiker en zetmeel langzamer in glucose omgezet.’
Beweeg na het eten. ‘Ga na het eten niet zitten of liggen om ‘uit te buiken’. De glucosepiek is kleiner wanneer de spieren de overtollige glucose uit het bloed verbruiken, dus zorg voor voldoende beweging na iedere maaltijd.‘

Meer informatie en inzichten zijn te vinden in het boek van Amandine De Paepe: ‘Er ligt meer op je lever dan je denkt’ (Borgerhoff & Lamberigts, 207 blz., 24,99 euro).

Hulp nodig met een gezond dieet, gezonde leefstijl of medische zorg?

Bij SHE Health Clinics kunnen we je helpen met preventie, medisch specialistische onderzoeken en behandelingen, gezond gewicht, afvallen, obesitas, voeding, dieet, leefstijladviezen, beweging, ontspanning en preventieve medische onderzoeken.

Meer lezen?