Obsessieve-compulsieve stoornis (OCS), vaak ook gekend als ‘Obsessive Compulsive Disorder’ (OCD), is een veelvoorkomende en invaliderende angststoornis die wordt gekenmerkt door fobieën c.q. obsessies (intrusieve, ongewenste gedachten) en compulsies (herhaalde gedragingen of mentale handelingen) die bedoeld zijn om de angst of het ongemak te verminderen. OCD treft zowel mannen als vrouwen, maar er zijn bepaalde kenmerken en uitdagingen die specifiek zijn voor vrouwen.
Dit artikel biedt een overzicht van obsessieve-compulsieve stoornis bij vrouwen, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek.
Epidemiologie
Obsessieve-compulsieve stoornissen die persoonlijk leed of sociaal disfunctioneren veroorzaken, komen voor bij ongeveer 1% van de volwassen mannen en 1,5% van de volwassen vrouwen. Het begin van de stoornis kan variëren. Mannen hebben vaak een vroegere aanvangsleeftijd, met symptomen die vaak in de kindertijd verschijnen. Bij vrouwen daarentegen begint obsessieve-compulsieve stoornis vaker in de adolescentie of vroege volwassenheid.
Ongeveer de helft van de volwassenen met een obsessieve compulsieve stoornis heeft een episodisch beloop, terwijl de andere helft continue problemen heeft. De prevalentie bij kinderen en adolescenten is 2,7%. De stoornis blijft bestaan bij ongeveer 40% van de kinderen en adolescenten bij een gemiddelde follow-up van 5,7 jaar.
Etiologie en risicofactoren van Obsessieve-Compulsieve Stoornis
De oorzaken van Obsessieve-Compulsieve Stoornis (OCS) zijn multifactorieel en omvatten genetische-, hormonale-, neurobiologische-, en omgevingsfactoren. Er is aangetoond dat erfelijkheid een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling van OCS. Daarnaast zijn er specifieke factoren die het risico op OCS bij vrouwen kunnen beïnvloeden, waaronder:
Hormonale veranderingen: Schommelingen in oestrogeen- en progesteronspiegels tijdens de menstruatiecyclus, zwangerschap en de menopauze kunnen OCS-symptomen verergeren. Vrouwen rapporteren vaak een toename van symptomen tijdens de premenstruele fase, na de bevalling (postpartum OCS), en tijdens de menopauze.
Postpartum OCS: Ongeveer 2-9% van de vrouwen ontwikkelt OCS-symptomen na de bevalling. Deze obsessies zijn vaak gericht op het welzijn van de baby en kunnen zich uiten in angst voor het per ongeluk beschadigen van de baby of de angst dat ze op een of andere manier de controle zullen verliezen.
Hoewel de kernsymptomen van OCS – obsessies, fobieën en compulsies – bij beide geslachten hetzelfde zijn, zijn er enkele verschillen in de inhoud van de obsessies en compulsies bij vrouwen:
Smetvrees en schoonmaakrituelen: Vrouwen hebben vaker last van obsessies met betrekking tot besmetting en vertonen schoonmaakcompulsies. Dit kan te maken hebben met maatschappelijke normen en verwachtingen die vrouwen aansporen tot netheid en zorgzaamheid.
Symmetriebekwaamheden en dwangmatigheden: Hoewel zowel mannen als vrouwen last kunnen hebben van symmetrie-obsessies, vertonen vrouwen iets vaker gedragingen die gericht zijn op het ordenen of herhalen van handelingen totdat het “juist” aanvoelt.
Obsessieve-Compulsieve Stoornis wordt vooral bij vrouwen vaak ondergediagnosticeerd en verkeerd begrepen. Dit komt deels door de overlap van symptomen met andere stoornissen, zoals angststoornissen of postpartum depressie. Daarnaast kunnen vrouwen minder snel hulp zoeken voor symptomen vanwege schaamte of angst voor stigma, vooral als hun obsessies betrekking hebben op hun rol als moeder of verzorger.
De behandeling van Obsessieve-Compulsieve Stoornis (OCS) bij vrouwen volgt grotendeels dezelfde richtlijnen als voor mannen, maar er zijn enkele specifieke overwegingen:
1. Cognitieve Gedragstherapie (CGT)
CGT, en met name exposure en responspreventie (ERP), blijft de eerste keus behandeling voor OCS. Dit geldt ook voor vrouwen, inclusief diegenen met postpartum OCS, hoewel de therapeutische benadering mogelijk moet worden aangepast aan de specifieke zorgen van de patiënt.
Selectieve serotonine heropnameremmers (SSRI’s) zijn de meest gebruikte medicijnen voor OCS en zijn soms bij zowel mannen als vrouwen. Er kleven echter wel grote risico’s en mogelijke bijwerkingen aan het gebruik van antidepressiva.
En er moet voorzichtigheid worden betracht bij het voorschrijven aan zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven. In sommige gevallen kan de dosering tijdens hormonale schommelingen, zoals in de premenstruele fase, aangepast worden.
Bij vrouwen die een duidelijke verergering van OCS-symptomen ervaren in verband met hun menstruatiecyclus, kan hormonale behandeling een overweging zijn. Dit kan het gebruik van orale anticonceptiva, een hormoonspiraal of andere hormonale behandelingen omvatten om de hormonale schommelingen te stabiliseren.
Hoewel er vooruitgang is geboekt in het begrijpen van OCS bij vrouwen, blijven er uitdagingen bestaan. Er is meer diepgaand op vrouwen gericht wetenschappelijk onderzoek nodig naar de impact van hormonale schommelingen en de effectiviteit van geslachtsspecifieke behandelingen. Daarnaast is het belangrijk om stigma en misverstanden rond OCS, vooral in de context van moederschap, te verminderen.
