Psychotische klachten bij vrouwen: door de overgang nog kwetsbaarder?

3 november 2022

Er wordt vaak gedacht dat vrouwen die last hebben van psychose een beter ziektebeloop hebben dan mannen. Ze worden later ziek, lijken beter te reageren op behandeling, en blijven ondanks hun klachten beter functioneren. Maar dat relatieve voordeel wat vrouwen hebben, lijkt verloren te gaan op latere leeftijd.

Uit een nieuw Nederlands wetenschappelijk onderzoek blijkt dat vrouwen na de hun 45e juist een hoger risico hebben op een terugval en heropname voor psychotische klachten, en dat de medicatie minder goed helpt om dat te voorkomen. Hoe kan dat? De onderzoekers denken dat dit te maken heeft met het beschermende effect van oestrogeen. Dat valt weg na de overgang, wanneer de spiegels van dit hormoon drastisch dalen.

Dit artikel gaat over een wetenschappelijk onderzoek waarbij er is gekeken naar het effect van één van deze belangrijke hormonale veranderingen bij vrouwen: de overgang.

Lees ook: Hoe herken je een depressie tijdens de overgang en wat kun je er aan doen?

Wat zijn die hormonale schommelingen en waarom hebben die een groot effect?

Jonge vrouwen hebben hogere concentraties van het geslachtshormoon oestrogeen dan mannen. Het reguleert samen met het hormoon progesteron de menstruatiecyclus, waardoor een vrouw zwanger kan worden. Het is ook verantwoordelijk voor de uiterlijke, vrouwelijke geslachtskenmerken, zoals borstvorming en de vrouwelijke vetverdeling. Oestrogenen komen in het hele lichaam voor, en kunnen ook de hersenen bereiken. Daar kunnen ze beschermend werken tegen psychoses. Dat denken we omdat uit onderzoek blijkt dat de psychotische klachten bij vrouwen vaak veranderen op het moment dat de oestrogeenspiegels ook veranderen.

Lees ook: Psychose: dít is wat je erover wil weten.

De overgang is een periode waarin zo’n belangrijke hormonale verandering plaatsvindt

Het is de periode waarin een vrouw haar vruchtbaarheid verliest en dus geen kinderen meer kan krijgen. In deze periode gaan de oestrogeenspiegels eerst een tijdje schommelen, waarna ze uiteindelijk permanent laag blijven. De menstruatie wordt in deze periode steeds onregelmatiger en blijft uiteindelijk helemaal uit. Het moment van de laatste menstruatie noemen we de menopauze. De periode kan bij elkaar een aantal jaar duren en begint meestal rond het 45e levensjaar, maar dat varieert per vrouw. Het is bekend dat de overgang gepaard kan gaan en met psychische klachten in vrouwen met en zonder een schizofrenie-spectrum stoornis.

Lees ook: Vanaf welke leeftijd kun je in de overgang komen?

Psychotische klachten bij vrouwen: door de overgang nog kwetsbaarder?

Vaak worden mensen met een schizofrenie-spectrum stoornis behandeld met een antipsychoticum om psychotische klachten te verminderen en/of te voorkomen

De keuze voor het type en de dosering van het antipsychoticum (antidepressiva) verschilt per persoon. Ondanks de behandeling kunnen de psychotische klachten toch toenemen. Ingrijpende veranderingen in het leven van die persoon kunnen bijvoorbeeld een aanleiding zijn een toename in psychotische klachten. Ook kan de behandeling minder effectief worden. Als de psychotische klachten erg veel toenemen, is soms een opname in een psychiatrische kliniek nodig.

Lees ook: Lichaamsbeweging is bij matige depressie net zo effectief als antidepressiva.

In dit onderzoek wilden men weten of er verschillen waren tussen mannen en vrouwen in het aantal opnames als gevolg van een toename in psychotische klachten

Ook waren de onderzoekers benieuwd naar het effect van de overgang op het aantal opnamen bij vrouwen. Om dat te onderzoeken hebben ze mannen en vrouwen onderverdeeld in groepen op basis van hun leeftijd. Hierbij hebben ze gekozen om de groepen op te splitsen bij de 45 jaar. In totaal hebben ze dus vier groepen met elkaar vergeleken: ‘jonge’ mannen, ‘oudere’ mannen, ‘jonge’ vrouwen, en ‘oudere’ vrouwen.

Lees ook: Antidepressiva onder jonge vrouwen flink toegenomen.

In totaal bleken er evenveel mannen als vrouwen een diagnose binnen het schizofreniespectrum te hebben

De onderzoekers hadden namelijk gegevens van 30.785 vrouwen en 31.104 mannen. In het figuur hieronder zie je de dosering van de antipsychotica op de horizontale as en het risico op opname voor psychotische klachten op de verticale as. De gekleurde staafjes zijn de vier verschillende groepen, steeds voor een andere dosering van het antipsychoticum.

Wat meteen opviel, was dat de donkerrode staafjes steeds boven de andere staafjes uitsteken. Dat betekent dat oudere vrouwen een stuk vaker werden opgenomen in het ziekenhuis voor de behandeling van psychose vergeleken met alle andere groepen. Je zou ook kunnen zeggen dat de antipsychotica waren minder effectief in het voorkomen van een nieuwe opname bij deze vrouwen. Bij hoge doseringen antipsychotica, in de grafiek aan de rechterkant, zijn deze verschillen het grootst. Jongere vrouwen, de lichtroze balkjes, lijken vaak juist een wat lager risico te hebben op opnames dan de andere drie groepen. Bij mannen blijft de medicatie even effectief na hun 45e levensjaar, wat je kunt zien doordat de licht- en donkerblauwe balkjes voor alle doseringen dicht bij elkaar liggen.

Uit het onderzoek blijkt dat antipsychotica minder goed werken in het voorkomen van een opname voor psychose bij oudere vrouwen. Die duidelijke invloed van leeftijd zagen we niet terug bij mannen.

Lees ook: 18 feiten en fabels over antidepressiva.

De kwetsbaarheid van vrouwen met een kwetsbaarheid voor psychose neemt op latere leeftijd dus toe

De onderzoekers denken dat dit komt doordat vrouwen beschermende effect van oestrogeen wegvalt nadat vrouwen in de overgang komen. Belangrijk om te onthouden dat deze conclusie is gebaseerd op een hele grote groep vrouwen, terwijl het effect van de overgang zeker niet voor elke vrouw hetzelfde is. De veranderingen in kwetsbaarheid kunnen sterk verschillen van vrouw tot vrouw. Daarnaast hadden de onderzoekers helaas geen informatie over de precieze leeftijd waarop de vrouwen in het onderzoek in de overgang doormaakten. Ze weten dus niet zeker of onze indeling per leeftijd hiermee overeenkomt.

Lees ook: Symptomen overgang en menopauze per leeftijdsgroep.

Uit het onderzoek blijkt ook dat een diagnose binnen het schizofrenie-spectrum ongeveer even vaak voorkomt bij mannen als bij vrouwen

Eerdere onderzoeken lieten juist zien dat de schizofrenie-spectrum stoornis juist echt een ‘mannenziekte’ is, die veel vaker voorkomt bij mannen. Een belangrijk verschil met ons onderzoek is dat wij hebben gekeken naar mannen en vrouwen van alle leeftijden, terwijl veel eerdere onderzoeken keken naar een jongere populatie van mannen en vrouwen. Omdat vrouwen pas op latere leeftijd ziek worden dan mannen, denken we dat ons onderzoek een vollediger beeld geeft van de werkelijke man-vrouw verdeling.

Lees ook: Vrouwen zijn slechter af in psychosezorg dan mannen.

Onderzoek geeft meer inzicht in de invloed van de overgang bij vrouwen die kwetsbaar zijn voor psychoses

De onderzoeksbevindingen laten zien dat er reden is om zich bewust te zijn van toegenomen kwetsbaarheid voor psychose na de overgang. Deze oplettendheid kan een opname helpen te voorkomen door tijdige en juiste aanpassing van de zorg. De bevindingen geven ook reden tot meer onderzoek naar mogelijke behandelopties die specifiek gericht op deze oudere groep vrouwen. We hopen dat we daar de beschermende rol van oestrogenen misschien voor in kunnen zetten. Op dit moment onderzoeken we bijvoorbeeld of het toevoegen van oestrogeen-achtige medicijnen de psychotische klachten kan verbeteren. Wordt vervolgd!

Het onderzoek is in oktober gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Schizophrenia Bulletin. Het volledige Engelstalige verslag kun je lezen via deze link.

Hulp nodig met medisch zorg of een gezonde leefstijl?

Wil je meer informatie of een afspraak maken? Neem dan rechtstreeks contact met ons op via 085-2019275 of via ons contactformulier.

Meer lezen over mentale gezondheid?