Zwarte spatels en keukengerei: Een kankerverwekkend risico?

2 januari 2025

Zwarte plastic spatels en ander keukengerei zijn populair vanwege hun duurzaamheid, betaalbaarheid en hittebestendigheid. Echter, de veiligheid van deze materialen is een punt van discussie geworden. Wetenschappelijke studies wijzen namelijk uit dat bepaalde zwarte plastics mogelijk schadelijke kankerverwekkende chemicaliën bevatten die vrijkomen bij gebruik in voedselbereiding.

Dit artikel beschrijft de gezondheidsrisico’s op basis van recent wetenschappelijk onderzoek en biedt praktische tips om deze risico’s te minimaliseren.

Giftige chemicaliën

In een nieuw, door vakgenoten getoetst wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd in Chemosphere werden bepaalde giftige chemicaliën aangetroffen in zwarte plastic voorwerpen die met levensmiddelen in aanraking komen en in de Verenigde Staten en Nederland worden verkocht. De tests, geleid door wetenschappers van Toxic-Free Future en de Vrije Universiteit Amsterdam, brachten hoge concentraties kankerverwekkende, hormoonverstorende vlamvertragende chemicaliën aan het licht in een verscheidenheid aan huishoudelijke producten gemaakt van zwart plastic, waaronder serviesgoed, keukengerei en speelgoed.

Onderzoekers hebben ontdekt dat veel zwarte keukenhulpen zijn gemaakt van gerecycled plastic. Dat klinkt duurzaam – wat op zich goed nieuws zou zijn – maar hier komt de angel: het plastic komt vaak uit oude elektronica, zoals kapotte printers en computers. Dit type gerecycled materiaal zit vol met chemische stoffen en worden streng gereguleerd in veel andere toepassingen, maar dus niet in keukengerij!

Het probleem met hitte: Zodra je die zwarte spatel in een hete pan legt, lopen de toxische stoffen je eten in. Je denkt een gezonde maaltijd te bereiden, terwijl je onbewust toxines aan het serveren bent. Maar alles bevat toch gif tegenwoordig, denk je misschien?

Om het even in perspectief te plaatsen: volgens het onderzoek bevatten sommige zwarte keukengerei (zoals spatels en opscheplepels) zulke hoge concentraties PAK’s dat ze de veiligheidslimieten ruimschoots overschrijden.

Sterker nog, het gebruik van dit soort gerecycled plastic betekent dat er honderden (!) verschillende chemische stoffen in die spatels kunnen zitten, waarvan een groot deel toxisch of zelfs kankerverwekkend is. En hoe vaker je ze gebruikt – vooral bij hoge temperaturen – hoe meer van die stoffen je eten en uiteindelijk jouw lichaam binnenkomen.

Waarom horen we dit nu pas? Hoewel PAK’s al jaren bekendstaan als gevaarlijke stoffen, was niemand eerder diep genoeg gaan graven in wat er in onze keukens gebeurt.

Misschien omdat het comfortabeler is om te doen alsof dit probleem niet bestaat. Maar dankzij deze studie weten we nu beter. En nu jij ook!

Lees ook: Wat zijn de meest voorkomende hormoonverstoorders?

Wat maakt zwarte plastic spatels problematisch?

De kleur en samenstelling van zwarte plastic spatels komen vaak voort uit gerecyclede kunststoffen. Dit betekent dat ze kunnen zijn vervaardigd uit afvalmateriaal dat kleurstoffen, vulstoffen of andere chemicaliën bevat, zoals:

Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s): Deze kankerverwekkende stoffen kunnen aanwezig zijn in plastics die zijn geproduceerd met gerecycled materiaal.
Bisfenol A (BPA) en weekmakers: Deze stoffen worden vaak gebruikt in kunststoffen en kunnen onder bepaalde omstandigheden migreren naar voedsel. Ze worden in verband gebracht met hormonale verstoringen.
Amines en formaldehyde: Sommige zwarte kunststoffen bevatten deze stoffen, die bij verhitting in gevaarlijke hoeveelheden kunnen vrijkomen.

Lees ook: Wat zijn de negatieve gezondheidseffecten van microplastics?

Hoe migreren schadelijke stoffen naar voedsel?

Bij hoge temperaturen, zoals tijdens bakken of koken, kunnen chemicaliën uit zwarte plastic spatels in voedsel terechtkomen. Factoren die deze migratie beïnvloeden zijn:

Temperatuur: Hoe hoger de temperatuur, hoe groter de kans op migratie.
Type voedsel: Vette en zure voedingsmiddelen vergroten het risico op opname van chemicaliën.
Beschadiging: Versleten of beschadigd keukengerei verhoogt de kans op het vrijkomen van schadelijke stoffen.

Zwarte spatels en keukengerei: Een kankerverwekkend risico?

Lees ook: Kankerverwekkende chemicaliën gevonden in pleisters waar ze direct in het bloed kunnen komen via open wonden, waarschuwt rapport.

Wat zegt ander wetenschappelijk onderzoek?

Een aantal andere wetenschappelijke studies heeft zich ook specifiek gericht op de gezondheidsrisico’s van zwart keukengerei:

Europese voedselveiligheidsautoriteit (EFSA): De EFSA heeft aangetoond dat bepaalde chemicaliën uit gerecyclede plastics migreren naar voedsel, vooral bij hoge temperaturen.
Duitse Bundesinstitut für Risikobewertung (BfR): Deze instantie heeft gewaarschuwd voor het gebruik van plastic keukengerei dat formaldehyde kan vrijgeven bij temperaturen boven 70°C.
Chinese studie (2019): Onderzoek gepubliceerd in Food Chemistry wees uit dat zwarte plastics vaak aanzienlijke hoeveelheden PAK’s bevatten, vooral wanneer ze gemaakt zijn van gerecycled elektronisch afval.

Alternatieven

Nu je dit weet, wil je waarschijnlijk direct al je zwarte keukengerei naar de prullenbak verhuizen. Begrijpelijk, doch wat is een goed en niet schadelijk alternatief?

Dit zijn een aantal veilige alternatieven die je voor gebruik in de keuken kunt overwegen:

Houten spatels en lepels: Klassiek, duurzaam en vooral chemisch onschuldig. Zorg wel dat ze niet splijten.
Siliconen keukengerij: Kies voor BPA-vrije siliconen. Deze zijn hittebestendiger en veiliger dan plastic.
Roestvrij staal: Perfect voor pannen die krasbestendig zijn. Geen kans op schadelijke stoffen, maar niet handig voor je keramische pan.
Natuurlijke bamboe: Een milieuvriendelijke keuze die ook nog stijlvol is.

Kies voor producten met een expliciete vermelding van voedselveiligheid, zoals de Europese CE-markering. En vervang beschadigd keukengerei, want barsten en slijtage kunnen de migratie van schadelijke stoffen namelijk versnellen.

Meer lezen?