Antidepressiva kunnen seksuele disfunctie en ‘chemische castratie’ veroorzaken

24 juni 2023

Dat het gebruik van antidepressiva (SSRI’s) blijvende seksuele klachten kan veroorzaken, is al langer bekend. Echter, patiënten worden meestal niet gewaarschuwd voor aanhoudende, onomkeerbare seksuele disfunctie veroorzaakt door antidepressiva. Reden te meer om heel terughoudend te zijn met voorschrijven en gebruiken, en antidepressiva alleen in te zetten bij ernstige depressies of angststoornissen, naast een aantal minder vaak voorkomende indicaties als pijn.

In dit artikel lees je er meer over.

Groot aantal bijwerkingen gemeld bij Lareb

Het aantal meldingen bij Bijwerkingen Centrum Lareb voor bijvoorbeeld de antidepressiva medicijnen Paroxetine (Seroxat) of Lexapro (ESCITALOPRAM), nemen steeds meer toe. Uit de Lareb rapportages blijkt dat gebruikers last kunnen krijgen van bijwerkingen zoals: seksuele stoornissen, zoals minder zin in vrijen, moeilijke erectie en een vertraagde zaadlozing. En waarschuwt Lareb als volgt: ‘Sommige mensen blijven last hebben van seksuele stoornissen, zelfs na het stoppen met het medicijn’.

Lees ook: Vrouwen hebben volgens Lareb twee keer grotere kans op bijwerking coronavaccin.

Oorzaak van seksuele disfunctie

Antidepressiva kunnen dus ernstige, soms onomkeerbare seksuele disfunctie veroorzaken die zelfs na het staken van de medicatie aanhoudt. Mensen die hier last van hebben, beschreven het als ‘chemische castratie‘: een soort genitale verminking veroorzaakt door antidepressiva, voornamelijk selectieve serotonine heropnameremmers (SSRI’s).

De aandoening staat bekend als Post-SSRI Seksuele Disfunctie (PSSD), een aandoening die grotendeels niet wordt herkend en waarvan de werkelijke incidentie nog onbekend is. Het valt onder de aandoening FSIAD: Female Sexual Interest/Arousal Disorder. Oftewel: moeite hebben met seksuele interesse en opwinding.

Lees ook: FSIAD: Alles wat je moet weten over deze aandoening.

De Engelse psychiater, hoogleraar en oprichter van RxISK.org (making medicines safer for all of us) Prof. Dr. David Healy zei hierover: “Ik zag mijn eerste patiënt met PSSD in 2000, een 35-jarige vrouw die me vertelde dat ze drie maanden na het stoppen met de behandeling met een harde borstel over haar genitaliën kon wrijven en helemaal niets meer voelde.”

Dr. Josef Witt-Doerring, een Amerikaanse psychiater en voormalig FDA medisch officier zei over PSSD: “Deze aandoening is zo verwoestend dat het ernstige veranderingen in je leven en dat van de mensen om je heen zal veroorzaken.”

Lees ook: Wat veroorzaakt seksuele disfunctie bij vrouwen?

Het overkwam de Australische Rosie

In 2020, tijdens langdurige covid lockdowns in Melbourne – Australië, voelde de 23-jarige verpleegkunde student Rosie Tilli een toenemend gevoel van angst en depressie. Haar psychiater schreef haar vervolgens een lage dosis Lexapro (escitalopram) voor, een SSRI (antidepressiva) om Rosie te kalmeren. Haar psychiater verzekerde haar dat als ze bijwerkingen zou ervaren, deze zouden verdwijnen zodra ze met de antidepressiva medicatie zou stoppen.

Lees ook: Antidepressiva onder jonge vrouwen flink toegenomen.

Antidepressiva kunnen seksuele disfunctie en ‘chemische castratie’ veroorzaken — Rosie Tilli – Privé foto

Kort na het innemen van de medicatie voelde Rosie zich emotioneel afgestompt, maar ze zag dit in eerste instantie als een positief teken. “Eerst dacht ik dat het geweldig was, omdat het voelde alsof de medicatie werkte. Maar toen kon ik mijn emoties ineens niet meer voelen, ik kon niet meer huilen, ik had geen seksueel verlangen meer en mijn genitaliën werden gevoelloos.”

Na vier maanden besloot Rosie om de medicatie langzaam af te bouwen. Sommige van haar symptomen verbeterden en de mist trok op, maar in de twee jaar daarna vervaagde haar libido tot niets.

Lees ook: Wat zijn de oorzaken van een laag libido bij vrouwen?

Rosie zegt hierover: “Het zijn twee helse jaren geweest. Nu heb ik totaal geen seksuele functie meer. Ik ben verdoofd daar beneden. Ik heb geen zin meer in seks en al wil ik, dan kan ik geen orgasme meer krijgen. Het voelt alsof mijn ziel gewoon uit mijn lichaam is gezogen. Ik voel me helemaal aseksueel”.

Lees ook: Meeste medicijnen niet op vrouwen getest.

Zoektocht naar professionele hulp

Rosie zocht hulp bij verschillende medische professionals, maar niemand geloofde dat het aan het antidepressivum kon liggen; omdat het middel haar lichaam al had verlaten. Ze concludeerden dat het allemaal in haar hoofd zat en aan haarzelf lag… Dus haar klachten werden geschaald onder de noemer SOLK: Somatisch Onverklaarde Lichamelijke Klachten.

Lees ook: Wat zijn Somatisch Onverklaarbare Lichamelijke Klachten (SOLK) bij vrouwen?

Rosie ging voor hulp naar een plaatselijk jeugdcentrum, maar die namen haar uiteindelijk gedwongen op in het kader van de Mental Health Act met een Involuntary Treatment Order (bevel tot onvrijwillige behandeling) en drongen erop aan dat ze weer antipsychotische medicatie zou nemen.

Rosie zegt hierover: “Natuurlijk weigerde ik antipsychotica te nemen, omdat ik wist dat ik niet psychotisch was. In plaats daarvan dwongen ze me tegen mijn wil een ander antidepressivum in te nemen om de inrichting te kunnen verlaten”. Ze vervolgd haar verhaal: “Het was het meest traumatische dat ik ooit in mijn leven heb meegemaakt. Ik voelde me totaal hulpeloos en mijn ouders keken alleen maar toe en zeiden: ‘Vertrouw toch op de professionals, ze weten echt wel wat ze doen…’. Niet dus!”

In haar klinische aantekeningen schreven de artsen dat ‘Rosie gefixeerde overtuigingen van een waanachtige intensiteit vertoont over voortdurende seksuele bijwerkingen van Lexapro’.

Lees ook: Zit je als vrouw anders bij de huisarts dan een man? Ja, blijkt uit onderzoek.

“Eén psycholoog vroeg me zelfs of ik geprobeerd had om een mannelijke sekswerker (gigolo) te bezoeken om mijn libido terug te krijgen. Ik was totaal geschokt. Ze zeiden dat het mijn angst zou verminderen en me zou helpen in contact te komen met mijn eigen lichaam,” zei Rosie.

“Ik ben chemisch gecastreerd en niemand gelooft me. Achteraf gezien was mijn oorspronkelijke angst niet eens een probleem vergeleken met dit. Dit heeft mijn levenskwaliteit absoluut geruïneerd. Ik voel me nu gevangen in mijn eigen lichaam,” voegde ze eraan toe.

Lees ook: Wat zijn orgasmeproblemen bij vrouwen?

Artsen snappen het niet

“De meeste artsen zijn niet bekend met blijvende bijwerkingen van antidepressiva en denken dat de bijwerkingen ophouden nadat het medicijn is gestopt,” zegt Dr. Witt-Doerring.

“Er is veel schaamte verbonden aan seksueel functioneren, vooral bij jonge mensen. Zelfs oudere mensen willen er niet over praten en dus melden ze het niet, of ze minimaliseren de seksuele aspecten van hun symptomen tegenover hun artsen,” voegde hij eraan toe.

Professor Healy zegt dat PSSD door artsen vaak wordt afgedaan als een ‘onderliggende depressie’ en dat patiënten door hun artsen worden belazerd, wat leidt tot herhaalde trauma’s.

“Helaas ken ik veel patiënten die zelfmoord hebben gepleegd vanwege deze aandoening. Anderen hebben gevraagd om doorverwijzing naar Dignitas, dat toegang biedt tot hulp bij sterven in Zwitserland,” aldus professor Healy.

Bij SHE Health Clinics kunnen vrouwen hierover wel in gesprek met een ervaren vrouwelijke gynaecoloog of seksuoloog! Wij hebben ervaring met de diagnose en behandeling van onder andere PSSD, FSIAD, HSDD, PGAD en vaginisme.

Lees ook: Over welke ziektes en aandoeningen bij vrouwen weten artsen het minst?

Studies naar PSDD

PSSD wordt al ongeveer 15 jaar besproken in de medische literatuur, maar er zijn – vreemd genoeg – maar heel weinig wetenschappelijke onderzoeken die zich richten op dit onderwerp.

In een wetenschappelijk onderzoek uit 2001 met >1000 patiënten zonder voorgeschiedenis van seksuele problemen, rapporteerde 59% seksuele disfunctie na het starten van een antidepressivum. Bij de vijf meest gebruikte antidepressivamiddelen had 46% (nog) geen last van een orgasme of ejaculatie.

Een 19-jarige retrospectieve cohortanalyse, onlangs gepubliceerd in de Annals of General Psychiatry, ontdekte dat 1 op de 216 mannen die een serotonerge antidepressivum gebruikten (80% nam een SSRI) erectiestoornissen kreeg lang nadat ze gestopt waren met hun medicatie.

Mensen die lijden aan PSSD hebben zich tot het uiterste ingespannen om een behandeling of zelfs maar een verklaring voor hun aandoening te vinden. Sommigen hebben biopsie’s ondergaan om te kijken of de medicatie hun gevoelszenuwen heeft beschadigd.

En anderen hebben plasmaferese ondergaan om de antilichamen in hun systeem op te ruimen. Hierbij wordt het bloed gescheiden in plasma en cellen. Het plasma met daarin de vermoedelijke ziekmakende stoffen, wordt via een celscheidingsapparaat afgevoerd. Tegelijkertijd krijg je een plasmavervangingsmiddel toegediend. De bloedcellen worden niet afgevoerd. Een plasmaferese is dus eigenlijk een plasma-wisseling.

Echter: Niets van dit alles werkt!

“De waarheid is dat er geen eenduidige, algemeen aanvaarde oorzaak is waarom deze mensen deze symptomen ervaren. Het blijft nog onbekend en er is grote behoefte aan meer onderzoek,” zei Dr. Witt-Doerring.

Lees ook: Wat zijn de behandelingen van FSIAD (Female Sexual Interest/Arousal Disorder).

Regelgevers voor geneesmiddelen

In 2018 leidde professor Healy namens een groep artsen en onderzoekers – die namens RxISK – een petitie indienden bij de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) “om onmiddellijk de toevoeging van waarschuwingen en voorzorgsmaatregelen op het etiket van het SSRI medicijn verplicht te stellen”.

Hoogleraar Healy (Professor of Psychiatry at Cardiff University in Wales) zei dat de petitie de schade van SSRI’s wilde benadrukken door waarschuwingen toe te voegen over schade zoals ‘genitale anesthesie’ en vroeg de FDA om ‘Beste Dokter…’ brieven te sturen naar alle medische professionals over het grote gevaar voor de volksgezondheid dat deze antidepressiva medicijnen vormen.

Tot op heden heeft de FDA echter nog niet gereageerd op de petitie. Ook heeft het Amerikaanse agentschap niet gereageerd op vervolgvragen. Professor Healy zegt dat hij meer succes had bij de Europese regelgever EMA (European Medicines Agency). In juni 2019 heeft het in Amsterdam gevestigde Europees Geneesmiddelenbureau EMA het gedeelte ‘Speciale waarschuwingen en voorzorgsmaatregelen‘ op het etiket van SSRI’s bijgewerkt om te waarschuwen dat seksuele disfunctie kan aanhouden, zelfs nadat de behandeling is gestopt.

In 2021 deed Health Canada ook een review van het bewijsmateriaal en “vond zeldzame gevallen van langdurige seksuele symptomen die aanhielden na het stoppen van SSRI- of SNRI-behandeling” en werkte het productlabel voor Canadezen vervolgens bij.

“Het probleem is dat artsen in Europa en Canada de etiketten van de medicijnen misschien niet controleren nu de waarschuwingen zijn bijgewerkt. En er zijn helaas nog geen brieven naar medische professionals gestuurd om hen te waarschuwen voor de nieuwe waarschuwingen”, aldus Dr. Witt-Doerring.

In Australië bevat het etiket van Lexapro (het antidepressivamedicijn dat Rosie voorgeschreven kreeg) nog steeds geen waarschuwingen over permanente of langdurige seksuele disfunctie. Een woordvoerder van de TGA zei dat het Australische agentschap op de hoogte was van de acties van EMA en Health Canada om de productlabels van SSRI medicijnen in die landen bij te werken. Ze verklaarde:

“De TGA is actief bezig met het overwegen van passende regelgevende maatregelen in reactie op onze eigen beoordeling van het bewijsmateriaal, waarbij wordt opgemerkt dat de Australische PI’s van sommige SSRI- en SNRI-producten al zijn bijgewerkt door de betreffende sponsors.”

Lees ook: Antidepressiva: wat zijn de risico’s en bijwerkingen?

Gebrek aan geïnformeerde toestemming

“Er is een enorme epidemie van een gebrek aan geïnformeerde toestemming (informed constent),” zei Dr. Witt-Doerring. “Voor de meeste mensen zouden ze willen weten over meldingen van aanhoudende en blijvende seksuele disfunctie; het zou wegen op de beslissing voor hen om deze medicatie te nemen,” voegde hij eraan toe.

Rosies’ Australische arts heeft haar helaas niet gewaarschuwd voor PSSD, ondanks de labelupdate van EMA in 2019.

“Het is nu twee jaar geleden dat ik met de medicatie ben gestopt en alle symptomen worden steeds erger. Ik ben niet in staat om mezelf te voelen plassen, ik kan geen verliefdheid of romantische emoties voelen, ik kan geen liefde, geluk, seksuele opwinding, vreugde of euforie voelen,” zei Rosie.

“Ik zou het niet erg hebben gevonden om moeite te hebben met een orgasme of een laag libido toen ik het medicijn gebruikte, maar ik had nooit gedacht dat ik alle gevoel in mijn genitaliën zou verliezen en dat het blijvend zou zijn. Ik zou het middel nooit hebben gebruikt als ik had geweten dat dit mogelijk was,” voegde ze eraan toe.

Er is inmiddels een website gemaakt om meer bekendheid te geven aan PSSD en mensen de kans te geven hun verhaal te vertellen: PSSD Network. SHE Health Clinics heeft zich als zorgverlener bij dit netwerk aangesloten en onze zusterorganisatie FemTrials is als onderzoekspartner betrokken.

Lees ook: Hoe kunnen seksuele disfuncties genezen worden?

Meer informatie of afspraak maken?

Wil je meer informatie of een afspraak maken met een vrouwelijke gynaecoloog of seksuoloog bij SHE Health Clinics? Neem dan rechtstreeks contact met ons op via 085-2019275 of via ons contactformulier.

Meer lezen?