Wat zijn de meest voorkomende vulva-aandoeningen?

19 april 2023

De vulva is de huid rond de schede en bestaat uit de grote (buitenste) schaamlippen, de kleine (binnenste) schaamlippen en de clitoris. Klachten van de vulva komen op alle leeftijden voor, zowel bij jonge meisjes als bij oudere vrouwen.

In dit artikel beschrijven we de meest voorkomende vulva-aandoeningen, veel voorkomende klachten, oorzaken en risico’s.

Wat is de vulva?

Vulva betekent de uitwendige geslachtsdelen van de vrouw en omvat de buitenste en binnenste schaamlippen en de clitoris. Dit gebied is begrensd door de venusheuvel (mons pubis), de liezen en de anus. De vulva heeft buitenste schaamlippen (labia), binnenste schaamlippen die een deel van de clitoris bedekken, en de vagina-opening. Het gebied rond de vagina-opening wordt het vestibulum genoemd.

Lees ook: Hoe onderzoek je jouw eigen vulva?

Wat zijn vulva-aandoeningen?

In het kort:

De vulva is het uitwendige gedeelte van de vagina.
Bekende symptomen van vulva-aandoeningen zijn vaginale jeuk, vaginale droogheid en branderigheid.
Elke vrouw kan te maken krijgen met vulva-aandoeningen.
Mogelijke onderliggende oorzaken zijn bijvoorbeeld allergieën, vaginale schimmelinfecties, bacteriële vaginose of seksueel overdraagbare aandoeningen (soa).
De behandeling is afhankelijk van de oorzaak. Het is vaak verstandig om langs je huisarts en/of gynaecoloog te gaan voor onderzoek, de juiste diagnose en een effectief behandelplan.
Goede verzorging van de vulva is belangrijk om klachten te voorkomen. Gebruik geen zeep tijdens het wassen en draag bij voorkeur katoenen (of geen) ondergoed.

Lees ook: 10 handige tips voor een gezonde vagina.

Symptomen van vulva-aandoeningen

Veelvoorkomende symptomen van vulva-aandoeningen zijn

Jeuk
Branderigheid of schraal gevoel
Vaginale droogheid
Pijn en irritatie
Rode of witte vagina (verkleuring)
Onaangename afscheiding
Een plekje of zwelling aan de vulva.

Bij kanker van de vulva (vaginakanker) zijn de belangrijkste klachten:

Jeuk
Branderigheid of irritatie
Pijn van de schaamlippen, vooral tijdens en na het plassen
Soms een zwelling.

Het is belangrijk om bij deze symptomen een huisarts of gynaecoloog te raadplegen voor een juiste diagnose en behandeling.

Lees ook: Alles wat je moet weten over vaginakanker.

Specifieke aandoeningen van de vulva

Pruritus vulvae

Een aandoening die specifiek jeukt, is pruritus vulvae waarbij geen directe oorzaak (allergie, ontsteking of huidaandoening) gevonden kan worden voor de jeuk aan de vulva. Pruritus vulvae komt vaak voor, vooral bij oudere vrouwen na de menopauze. Jonge vrouwen kunnen er ook last van hebben, meestal als gevolg van spanningen of overmatige stress. Bij een andere aandoening die gepaard gaat met pruritus vulvae kunnen ook witte vlekjes ontstaan (leukoplakie) die in het ernstigste geval het risico op kanker van de vulva (vaginakanker/vulvakanker/schaamlipkanker) vergroten.

Lees ook: Pruritus Vulvae: veelvoorkomende, vervelende kwaal bij vrouwen.

Genitale wratten (Condylomata acuminata)

Wratten veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV), kunnen zich ontwikkelen op de vulva.

Lees ook: Genitale wratten: hoe kom je er vanaf?

Bartholinitis

Ontsteking van de Bartholin-klieren, die zich aan weerszijden van de opening van de vagina bevinden. Dit kan leiden tot zwelling, roodheid en pijn. Het wordt ook wel Bartholin cyste genoemd.

Vulvitis

Ontsteking van de vulva, vaak veroorzaakt door irritatie, allergische reacties, infecties of hormonale veranderingen.

Lichen planus

Lichen planus (LP) is een ontsteking in de huid. Meestal zijn het paarsrode bultjes die jeuken. Vaak zitten de bultjes ook op de armen en benen. Soms zijn er ook afwijkingen te zien in de mond: je ziet dan witte streepjes aan de binnenkant van de wang. Soms zijn er ook bultjes op de vulva: de binnenste schaamlippen en in de vagina.

De meeste vrouwen met lichen planus van de vulva (vulvaire lichen planus) hebben ook witte streepjes aan de binnenkant van hun mond. Vulvaire lichen planus komt minder vaak voor dan LP in de mond. Bij ongeveer de helft van de vrouwen met LP in de mond is er ook vulvaire lichen planus.

Lees ook: Lichen Planus: vervelende huidaandoening.

Lichen sclerosus / craurosis vulvae

Een andere verwante aandoening is lichen sclerosus (LS), ook wel craurosis vulvae genoemd. Deze aandoening wordt gekenmerkt door een enigszins verschrompelde, schilferige droge huid van de vulva. Ook hier is er sprake van intense jeuk en kunnen er wit verkleurde plekjes (leukoplakie) op het slijmvlies te zien zijn. Deze aandoening komt vooral voor bij vrouwen rond de overgang.

Lees ook: Hoe kun je lichen sclerosus herkennen?

Herpes genitalis (herpes van de vulva)

Herpes genitalis wordt veroorzaakt door een infectie met het herpes simplex virus (HSV). Er bestaan 2 types:

Herpes simplex virus type 1 (HSV-1)
Herpes simplex type 2 (HSV-2).

HSV-2 is de meest voorkomende oorzaak van herpes genitalis. HSV-1 is vooral bekend als oorzaak van de zogeheten ‘koortslip’. Het type 1 virus lijkt echter toenemend de oorzaak te zijn van herpes genitalis, doorgaans als gevolg van contact tussen de mond en de geslachtsdelen.

Lees ook: Dít is wat je wil weten over genitale herpes.

Vulvadystrofie

Vulvadystrofie is een chronische huidafwijking van de vulva. Zowel de schaamlippen als het gebied er omheen zijn aangetast. Deze huidafwijking brengt veel klachten met zich mee. Vooral de langdurige jeuk van en brandende pijn aan de schaamlippen wordt als zeer onplezierig ervaren. Vaak word je huid erg droog. Dit kan ook scheurtjes en kloofjes veroorzaken. Seksueel contact en plassen worden daardoor erg pijnlijk. Soms worden er witte plekjes aangetroffen op de schaamlippen, wat vaak een teken van aantasting van de huid is.

Wat zijn de meest voorkomende vulva-aandoeningen? — Verschillende type vulva

Oorzaak van jeuk aan de vulva

Jeuk is een onaangenaam gevoel waardoor je wil krabben. Jeuk aan de vulva komt vaak voor en iedere vrouw ervaart soms jeuk aan de schaamlippen. Dit is normaal. Als de jeuk zo hevig is dat je er last van hebt in het dagelijks leven of als de jeuk lang blijft bestaan, moet er worden gezocht naar de oorzaak van de jeuk.

Er wordt meestal gedacht dat jeuk aan de schaamlippen wordt veroorzaakt door een vaginale schimmelinfectie (candida). Dit kan inderdaad de oorzaak zijn, maar er zijn ook andere oorzaken, zoals:

Huidziekten, zoals eczeem, psoriasis en lichen sclerosus.
Irritatie door zweet, strakke kleding of verzorgingsproducten.
Irritatie door andere genitale infecties.

Afhankelijk van de oorzaak van de jeuk kan er verkleuring van de huid zijn: rood, wit of bruin. Het huidoppervlak kan glad zijn, maar ook droog en schilferend of juist vochtig. Door krabben en wrijven of door een huidziekte, kan de huid ook dikker worden. Als je eenmaal gaat krabben, kan door het krabben de jeuk weer toenemen. Je kunt dan in een neerwaartse jeuk-krabspiraal terechtkomen. Ook al zou het lukken om overdag niet te krabben dan gebeurt dit toch nog vaak tijdens de slaap. Door veel krabben kan de huid stuk gaan, een beetje bloeden en er kunnen pijnlijke wondjes ontstaan.

Lees ook: Hoe herken je het verschil tussen eczeem en psoriasis?

Jeuk aan de vulva kan veroorzaakt worden door veel verschillende aandoeningen aan het vrouwelijk geslacht. Meestal is er sprake van een seksueel overdraagbare aandoening (SOA), maar er bestaan ook andere aandoeningen die niet door seksueel contact worden overgedragen. Een allergie, ontsteking of huidaandoening kan bijvoorbeeld ook de oorzaak zijn van de jeuk.

De meest voorkomende oorzaken van vaginale jeuk zijn:

1. Seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA’s)

Geslachtsziekten waarbij duidelijk jeuk optreedt zijn: genitale wratten, herpes en schaamluis.

Een vaginale schimmelinfectie is ook seksueel overdraagbaar, maar hoeft niet door seksueel contact te zijn ontstaan.

Lees ook: Hoe herken je de symptomen van een soa?

2. Allergie

Een allergische reactie kan ook jeuk veroorzaken. Je kunt bijvoorbeeld allergisch zijn voor het elastiek in je ondergoed. Daarnaast kan je ook allergisch zijn voor zeep, parfum of zalfjes. Meestal krijg je dan ook een allergische reactie op andere delen van je lichaam.

Koude kompressen, een crème of zalf die je door de huisarts of gynaecoloog krijgt voorgeschreven kunnen eventueel helpen tegen de jeuk. Ga nooit krabben, want dan blijven je klachten aanhouden of deze kunnen verergeren.

Lees ook: 15 redenen waarom vrouwen eigenlijk commando door het leven zouden moeten gaan en 10 redenen waarom naakt slapen gezonder is.

3. Eczeem

De term eczeem wordt gebruikt voor huidafwijkingen, die meestal gepaard gaan met jeuk, roodheid, schilfering, kleine bobbeltjes, blaasjes en natten. Deze verschijnselen zijn het gevolg van een ontstekingsreactie in de huid, die niet veroorzaakt wordt door een micro-organisme (o.a. bacterie en virus). Je kunt last hebben van constitutioneel eczeem of van contacteczeem:

Constitutioneel eczeem

Constitutioneel eczeem is een veel voorkomende aandoening. Constitutioneel eczeem kan behalve op de bekende voorkeursplaatsen ook op de vulva voorkomen. Als het zich (vrijwel) alléén daar uit, kan het lastig zijn om de diagnose te stellen.
Een droge huid speelt vaak een rol. Verzorging van de huid met vettende crèmes en zalven is daarom belangrijk, evenals behandeling van het eczeem met de middelen die je behandelend arts voorschrijft. Daarnaast is het extra belangrijk om irriterende factoren, zoals zeep, katoenen toiletdoekjes en inleggers, zoveel mogelijk te beperken.

Contacteczeem

Contacteczeem wordt veroorzaakt door een stof die van buitenaf de huid binnendringt. Voorbeelden van dergelijke stoffen zijn crèmes, zalven, sprays, maandverband of rubber. Contacteczeem van de vulva (schaamlippen) kan op zichzelf staan, maar het kan ook als complicatie optreden bij een andere aandoening van de vulva.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten contacteczeem: ortho-ergisch of irritatief contacteczeem en allergisch contacteczeem.

Ortho-ergisch of irritatief contacteczeem: dit contacteczeem komt het meeste voor. Het wordt veroorzaakt door (mild) irriterende stoffen. Herhaaldelijke blootstelling hieraan kan na verloop van tijd leiden tot een contacteczeem. Een van de meest voorkomende oorzaken is te veel wassen en zeepgebruik.
Allergisch contacteczeem: dit is een reactie die optreedt als bepaalde stoffen in de huid een allergische reactie teweegbrengen. Dit gebeurt alleen bij personen die in een eerdere fase voor die bepaalde stof allergisch zijn geworden. Voorbeelden van stoffen die een allergische reactie van de vulva kunnen veroorzaken zijn geurstoffen, conserveermiddelen, kruiden en lokaal toegepaste medicamenten. Allergisch contacteczeem en eczeem door een irritatie kan ook gecombineerd voorkomen.

4. Vulvodynie

Vulvodynie betekent dat de vulva pijn doet als deze wordt aangeraakt en/of gepenetreerd. De pijnklachten aan de vulva bij vulvodynie worden vaak omschreven als irriterend, brandend, maar ook als schraal, jeukend, drukkend, scherp, stekend en/of prikkend.

De belangrijkste klacht is dat het vrijen pijn doet: als de penis de vagina binnengaat, doet dit pijn aan de vulva. Soms is het toelaten van de penis helemaal niet (meer) mogelijk omdat het te pijnlijk is. Sommige vrouwen geven aan dat als penetratie ondanks de pijn toch wordt doorgezet, de pijn soms tijdens het vrijen wat afneemt, maar erna (weer) voelbaar wordt, zogeheten napijn. Ondanks pijn bij gemeenschap gaan vrouwen met vulvodynie er soms toch mee door totdat het uiteindelijk echt niet meer kan, omdat:

De huid van de vulva overgevoelig is geworden.
De bekkenbodemspieren overmatig aangespannen zijn.
De zin en opwinding afgenomen zijn. De voortdurende gedachte om pijn te vermijden, maakt dat de vrouw zich minder makkelijk ontspant en zich minder makkelijk kan overgeven aan seksuele prikkels. Uit angst de partner (weer) te moeten teleurstellen, vermijden vrouwen met vulvodynie op den duur soms elke vorm van aanraken, zoals knuffelen, zoenen, of samen bloot zijn.

Lees ook: Wat kun je doen aan vaginisme?

5. Vulvaire intra-epitheliale neoplasia (VIN)

Vulvaire intra-epitheliale neoplasie (VIN) is een voorstadium van schaamlipkanker, ook wel vulvakanker genoemd. Vulvakanker is vrij zeldzaam; het meest voorkomende type vulvakanker ontstaat vaak in een achtergrond van lichen sclerosus (LS) en ‘differentiated vulvar intraepithelial neoplasia’, dVIN. Het andere type vulvakanker is gerelateerd aan het humaan papillomavirus (HPV) en ontstaat vanuit het voorstadium ‘high grade squamous intraepithelial lesion’ (HSIL) van de vulva.
De benamingen van deze voorstadia zijn de laatste jaren regelmatig aangepast. Als er wordt gesproken over VIN betreft dit meestal HSIL van de vulva, dus de afwijking die gerelateerd is aan HPV. De onderstaande informatie gaat over HSIL van de vulva.

Bij de meeste vrouwen geeft HSIL van de vulva klachten in de vorm van jeuk en pijn. Deze klachten bestaan vaak al jaren. Soms geeft HSIL helemaal geen klachten en merk jij of je gynaecoloog bij toeval een zichtbare of voelbare afwijking op. Meestal bestaan er meerdere plekken die zowel rood, wit, grijs als bruin kunnen zijn. De afwijkingen kunnen vlak, maar ook verheven zijn en de afmeting kan variëren van enkele millimeters tot enkele centimeters.

Infectie met HPV speelt een belangrijke rol in het ontstaan van de huidaandoening. HPV wordt overgedragen via seksueel contact. Omdat de infectie op zich zonder klachten verloopt, merk je hier niets van. De meeste HPV-infecties genezen spontaan, omdat het afweersysteem in staat is het virus op te ruimen. Wanneer er sprake is van een blijvende infectie, kan HSIL of een andere afwijking, zoals bijvoorbeeld een voorstadium van baarmoederhalskanker, ontstaan. Omdat HPV ook van belang is bij het ontstaan van baarmoederhalskanker zal je altijd worden gevraagd of je recent een uitstrijkje hebt laten maken.

Lees ook: Wat is vulvaire intra-epitheliale neoplasia (VIN)?

We weten dat roken een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van HSIL en attenderen je op het belang om te stoppen met roken. Vrouwen die afweerremmende medicatie gebruiken in verband met een andere ziekte (bijv. een auto-immuunziekte als reuma of de ziekte van Crohn of na transplantatie), hebben een grotere kans dat HPV leidt tot een afwijking.

Lees ook: Dít wil je weten over schaamlipkanker!

Meer informatie of een afspraak maken met één van onze vrouwelijke gynaecologen?

Wil je meer informatie of een afspraak maken met een gespecialiseerde vrouwelijke gynaecoloog in onze multidisciplinaire vrouwenkliniek? Neem dan contact met ons op via 085-2019275 of via ons contactformulier.

Meer lezen over vaginale gezondheid, seks, blaasklachten en soa’s?