Wat zijn de symptomen van een progesteron tekort?

13 november 2024

Veel vrouwen hebben in de jaren voorafgaand aan hun menopauze last van een progesterontekort, waardoor ze diverse overgangsklachten kunnen krijgen. In dit artikel leggen we je uit hoe je dit kunt merken en wat je eraan kunt doen.

Progesteron is een geslachtshormoon dat met name belangrijk is bij de vrouwelijke cyclus. Het hormoon wordt geproduceerd in de eierstokken, de placenta en de bijnieren. Progesteron is met name belangrijk om de juiste omgeving te creëren voor conceptie in de baarmoeder en te zorgen voor een gezonde, voldragen zwangerschap. Als een bevruchte eicel zich in de baarmoederwand nestelt, helpt progesteron het baarmoederslijmvlies tijdens de zwangerschap in stand te houden.

Progesteron is daarnaast nodig voor borstontwikkeling en borstvoeding. Het is een aanvulling op sommige effecten van oestrogeen, een ander vrouwelijk hormoon. Het werkt ook met testosteron, de voorloper van de bijnierhormonen. Mannen produceren een kleine hoeveelheid progesteron in de testikels en de bijnieren om te helpen bij de ontwikkeling van sperma.

Minder progesteron

Weet je dat je eierstokken al vele jaren voor je laatste menstruatie minder progesteron maken en dat op dat moment al de overgang begint? De overgang is dus niet hetzelfde als de menopauze, dat is je laatste menstruatie. Wanneer de menopauze opgetreden is, weet je pas als je een jaar niet meer gemenstrueerd hebt. Bij de meeste vrouwen neemt al zo’n tien jaar voor de menopauze de progesteronproductie af.

Progesteron wordt in de eierstok gemaakt na een eisprong. De reden voor de afname van progesteron aanmaak is dat de eicelvoorraad waarmee je ter wereld gekomen bent op raakt. Hoe minder voorraad eicellen, hoe lager de progesteronproductie wordt. Totdat de voorraad zo laag is, dat er zelfs helemaal geen eisprong meer optreedt. Dan kun je echter nog steeds een (regelmatige) menstruatiecyclus hebben.

Lees ook: Hormoonsuppletietherapie tijdens de overgang.

Symptomen progesterontekort

Klachten en symptomen die vaak bij een progesterontekort voorkomen:

Stemmingswisselingen.
Migraine.
Onvruchtbaarheid.
Amenorroe (uitblijvende menstruatie).
Oligomenorroe (onregelmatige menstruatie): de cyclus wordt steeds korter en tot slot onregelmatig.
De hoeveelheid bloedverlies kan ook juist afnemen en de menstruatie kan korter duren.
Het bloedverlies kan met een soort van aanloop beginnen, soms treedt er wel 3 dagen of langer een beetje bruin bloedverlies op voordat de menstruatie zelf met (veel) helderrood bloedverlies doorzet.
Premenstruele klachten (PMS), zoals wisselend humeur tot aan zwaarmoedigheid, van gespannen borsten tot een opgeblazen gevoel, van menstruele migraine tot aan obstipatie, van buikpijn tot eetbuien. Al deze klachten kunnen duiden op een progesterontekort enerzijds of op een oestrogeendominantie anderzijds. Oestrogeendominantie betekent dat je oestrogenen niet goed afbreekt. Daardoor ontstaan er afgeleiden van oestrogeen die veel sterker werkzaam zijn.
Het PreMenstrueel Syndroom (PMS) wordt vaker erger in de jaren voorafgaand aan de overgang of begint dan pas. Lees ook: Wat is het PreMenstrueel Syndroom (PMS)?
Daarnaast kan het PreMenstrueel Syndroom (PMS) erger worden en uitbreiden naar het PreMenstrual Dysphoric Disorder (PMDD) oftewel; Premenstruele Dysforie Stoornis (PDS). Hierdoor heb je vaak last van hormoongedreven depressiviteit en zwaardere stemmingswisselingen tot en met suïcidaal gedrag. Lees ook: Depressiviteit rondom je menstruatie: wellicht is het PMS of PMDD?
Een andere klacht is hevig menstrueel bloedverlies (HMB). De bloedingen kunnen erger zijn en kunnen langer aanhouden, ook kan de menstruatie gepaard gaan met verlies van bloedstolsels. Hierdoor treedt vaker menstruatiepijn op. Als je meer dan 5 maandverbanden of tampons per 24 uur nodig hebt of snel doorlekt is er sprake van hevig menstrueel bloedverlies. Hevig menstrueel bloedverlies en menstruatiepijn kunnen ook andere oorzaken hebben dan progesterontekort. Bijvoorbeeld myomen in de baarmoeder(holte), adenomyose en endometriose. Gynaecologisch onderzoek en een gynaecologische echografie zijn nodig om deze en andere oorzaken te kunnen uitsluiten. Ga daarom niet zelf op goed geluk experimenteren met supplementen, medicijnen of progesteron. Lees ook: Wat zijn de 7 symptomen van hevig menstrueel bloedverlies?
Onvruchtbaarheid en herhaalde miskramen: één van de oorzaken van een laag progesteron is het Luteale Fase Defect (LFD). Dit treedt op wanneer het corpus luteum er niet in slaagt voldoende progesteron te produceren gedurende de luteale fase (de twee weken van ovulatie tot menstruatie). De diagnose LFD stelt men wanneer de tweede helft van de menstruatiecyclus 10 dagen of korter duurt, en/of wanneer op dag 21 van de menstruatiecyclus een laag progesteron gemeten wordt. De diagnose LFD wordt bij ongeveer 10 procent van de onvruchtbare vrouwen en bij 35 procent van de vrouwen die terugkerende miskramen ervaren vastgesteld. Dit gegeven is an sich logisch aangezien één van de belangrijkste functies van progesteron is om de vruchtbaarheid en zwangerschap te ondersteunen.
Slecht slapen, angst, prikkelbaarheid en stemmingswisselingen: progesteron stimuleert GABA-receptoren. GABA is een neurotransmitter die boodschappen door de hersenen en het zenuwstelsel verstuurt. De rol van GABA is het remmen of verminderen van de activiteit van de neuronen of zenuwcellen, die een kalmerend effect hebben op de stemmingen. Dit verklaart misschien waarom veel vrouwen zich op hun best voelen tijdens het tweede trimester van de zwangerschap, wanneer het progesterongehalte hoog is. Daar tegenover – bij een laag progesteronniveau als gevolg van een hormonale disbalans of de (peri)menopauze, hebben vrouwen sneller stemmingswisselingen, een lagere tolerantie voor stress en een slechtere nachtrust.
Trage schildklier (Hypothyreoïdie): lage niveaus van progesteron in ons lichaam kunnen ertoe leiden dat de schildklier traag wordt. De symptomen van hypothyreoïdie zijn onder andere extreme vermoeidheid, depressie, stemmingswisselingen en een onregelmatige menstruatie. Lees ook: 14 veel gestelde vragen over een trage schildklier.

Progesteron harmoniseert de oestrogeenspiegels en helpt deze in evenwicht te brengen en te houden. Zonder dit tegenwicht kan er te veel oestrogeen in het lichaam zijn, wat niet alleen onregelmatige menstruatiecycli en PMS veroorzaakt, maar ook het risico op onvruchtbaarheid, vleesbomen (myomen), PCOS, endometriose en zelfs kanker verhoogt.

Bovengenoemde klachten kunnen ook optreden bij een normale aanmaak van progesteron. Progesteron kan in werking namelijk gehinderd worden door (chronische) stress. Hét hormoon dat meer wordt aangemaakt bij chronische stress is cortisol. Cortisol lijkt qua structuur heel veel op progesteron, het kan de progesteronreceptor bezetten. Daardoor kan progesteron dan minder goed werken.

Lees ook: Wat zijn signalen dat je teveel cortisol aanmaakt en wat kun je er tegen doen?

Pas kort voor de menopauze begint de hoeveelheid estradiol die je eierstokken maken in de groeiende follikels, eiblaasjes, af te nemen. Dat is het moment dat veel vrouwen overgangsklachten als opvliegers, slaapklachten, stemmingswisselingen en nachtelijk transpireren (nachtzweten) gaan ervaren.

Lees ook: Hoe beïnvloeden hormonen jouw gedrag en humeur?

Heb je een progesteron tekort?

Wanneer je symptomen van een laag progesterongehalte ervaart en deze gedurende een bepaalde periode aanhouden, dan zou het kunnen dat je een tekort hebt. In dat geval kun je een test doen om het zeker te weten zodat je gericht kunt handelen om je hormonen weer in evenwicht te brengen.

Dit kun je door je huisarts of gynaecoloog laten testen.

Het standaard referentiebereik voor progesteron bij vrouwen is:

0,2-3,4 nmol/l tijdens de folliculaire fase (de eerste helft van je menstruatiecyclus)
0,7-8,0 nmol/l halverwege de cyclus (tijdens de eisprong)
10-60 nmol/l tijdens de luteale fase (de tweede helft van je menstruatiecyclus)

Dus wanneer jouw progesteronspiegel tijdens de luteale fase lager is dan 5.82 nmol/l, duidt dit op een onvoldoende progesterongehalte.

Wat zijn de symptomen van een progesteron tekort?

Oorzaken progesteron tekort

Er zijn verschillende oorzaken mogelijk die een progesteron tekort kunnen veroorzaken. We benoemen de meest voorkomende:

Hormonale disbalans: Een onbalans tussen oestrogeen en progesteron, ook wel oestrogeendominantie genoemd, kan optreden als het lichaam relatief te veel oestrogeen produceert of wanneer de progesteronproductie niet voldoende is. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer de eisprong niet plaatsvindt, wat leidt tot een lage productie van progesteron.
Stress en cortisolproductie: Chronische stress kan de aanmaak van het stresshormoon cortisol verhogen en bijnier uitputting veroorzaken, wat de progesteronproductie beïnvloedt. Dit komt doordat beide hormonen dezelfde precursor hebben, pregnenolon. Als het lichaam meer cortisol nodig heeft, kan het minder progesteron aanmaken.
PCOS: Het Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) kan leiden tot een progesterontekort vanwege de verstoring van de normale hormonale balans en ovulatiecyclus bij vrouwen.
Schildklierproblemen: Een traag werkende schildklier (hypothyreoïdie) kan de progesteronspiegels beïnvloeden. De schildklierhormonen spelen een rol in de algehele hormonale balans, en een tekort aan schildklierhormonen kan de eisprong en daarmee de progesteronproductie verstoren.
Veroudering en menopauze: Naarmate vrouwen ouder worden, nemen de hormonale schommelingen toe. Tijdens de perimenopauze en menopauze daalt de progesteronspiegel vaak sneller dan oestrogeen, wat kan leiden tot een tekort.
Slechte voeding en leefstijl: Een gebrek aan essentiële voedingsstoffen, zoals B-vitaminen, zink en magnesium, die belangrijk zijn voor hormonale balans, kan bijdragen aan progesterontekort. Daarnaast kunnen overgewicht en een sedentair leven (gebrek aan lichaamsbeweging) een negatieve invloed hebben op de hormoonproductie.
Overmatig gebruik van hormonale anticonceptie: Langdurig gebruik van hormonale anticonceptiemiddelen kan de natuurlijke productie van progesteron onderdrukken. Wanneer men stopt met deze hormonale middelen, kan het enige tijd duren voordat het lichaam weer zelf voldoende progesteron produceert.
Blootstelling aan xeno-oestrogenen (synthetische chemische stoffen) en fyto-oestrogenen (plantaardige oestrogenen): Een overmatige blootstelling aan xeno-oestrogenen komt vaak voort uit chemische stoffen in plastic producten, pesticiden en sommige schoonheidsproducten. Blootstelling aan fyto-oestrogenen uit bijvoorbeeld sojaproducten kan ook schadelijk zijn. Dit kan bijdragen aan een progesterontekort door de natuurlijke hormoonbalans in het lichaam te verstoren. Dit gebeurt via verschillende mechanismen:
- Oestrogeendominantie: Xeno-oestrogenen (zoals BPA, ftalaten, en pesticiden) kunnen zich gedragen als oestrogeen in het lichaam. Ze binden aan oestrogeenreceptoren en bootsen de effecten van natuurlijke oestrogeen na, wat kan leiden tot een toestand van oestrogeendominantie. Wanneer het oestrogeenniveau relatief hoog is ten opzichte van progesteron, kan dit de symptomen van een progesterontekort verergeren. Het lichaam ervaart dan een onevenwichtige hormoonspiegel, waardoor de progesteron minder effectief is.
- Verstoring van de cyclus en eisprong: Progesteron wordt voornamelijk geproduceerd na de eisprong in de tweede helft van de menstruatiecyclus. Een te hoog oestrogeengehalte door blootstelling aan xeno- en fyto-oestrogenen kan de eisprong verstoren of uitstellen, wat resulteert in een verminderde productie van progesteron. Zonder een adequate eisprong kan er een tekort ontstaan aan progesteron, omdat het hormoon grotendeels in de eierstokken wordt geproduceerd na de eisprong.
- Leverbelasting en hormoonafbraak: De lever is verantwoordelijk voor de afbraak en verwijdering van overtollige hormonen, inclusief oestrogeen. Xeno-oestrogenen kunnen de leverfunctie belasten en de afbraak van overtollig oestrogeen bemoeilijken. Als het lichaam deze stoffen niet efficiënt kan afvoeren, blijven de oestrogeenspiegels hoog, wat indirect de progesteronspiegel kan beïnvloeden.
- Onderdrukking van het endogene progesteron: Wanneer het lichaam regelmatig wordt blootgesteld aan externe bronnen van oestrogeen, kan dit de natuurlijke productie van progesteron verder onderdrukken. In een hormonale omgeving waarin oestrogeen domineert, heeft progesteron minder ruimte om zijn effecten uit te oefenen.

Lees ook: Wat zijn symptomen en oorzaken van tekort aan oestrogeen en progestagenen?

Medicinale en leefstijl behandeling progesterontekort

Progesterontekort of resistentie voor progesteron kan op verschillende manieren worden tegengegaan. Je kunt de gevoeligheid van je lichaam voor progesteron verbeteren door stress tegen te gaan, bijvoorbeeld door toepassen van body-mind technieken als mindfulness en yoga.

Lees ook: Hoe mindfulness en meditatie jouw gezondheid kunnen bevorderen en Wat gebeurt er met je als je regelmatig aan yoga doet?

Ook zijn er supplementen die een te hoge cortisolproductie kunnen temperen.

Lees ook: Te gestrest? 14 manieren om het cortisolgehalte te verlagen.

Daarnaast kan een progesterontekort worden opgelost door toediening van bio-identiek progesteron. Dat wil zeggen een hormoon dat er precies zo uitziet als lichaamseigen progesteron. Dat kan via een crème – daarmee kan een lage dosis prima worden toegediend – en het kan via pillen, verkrijgbaar onder de merknaam Utrogestan.

Artsen en gynaecologen schrijven Utrogestan veelal voor bij verminderde vruchtbaarheid, abnormaal vaginaal bloedverlies, stoornissen tijdens de menstruatiecyclus, overgangsklachten en om vroeggeboorte te voorkomen.

Progesteron wordt dan gebruikt vanaf dag 12 van de cyclus of al eerder tot en met de 26ste cyclusdag. Hoe korter de cyclus hoe eerder progesteron gestart wordt voor voldoende werking. Als eerste cyclusdag geldt de dag dat de menstruatie begint met helderrood bloedverlies. Utrogestan moet worden voorgeschreven door een (huis)arts of gynaecoloog.

Utrogestan heeft als bijwerking het veroorzaken van slaperigheid; het bevordert de slaapkwaliteit. Daarom moet het vlak voor het slapen gaan pas worden ingenomen. Koop het liefst progesteroncrème in een doseerpompje, dat kan elke dag eenzelfde dosis gebruikt worden, veel handiger dan geknoei met tubes of potjes. Progesteroncrème kan via diverse internetsites zelf besteld worden. Let wel op dat er de crème minimaal 2% progesteron zit.

Er worden ook crèmes verkocht met ‘natuurlijke progesteron’ die alleen maar wilde yam extract bevatten. Dat werkt niet of nauwelijks en is geen goede vervanger voor èchte progesteroncrème.

Lees ook: Hoe blijf je met een gezonde leefstijl hormonaal in balans?

Progestativa

Bio-identieke hormonen moet niet verward worden met synthetische varianten van progesteron, deze stoffen worden daarom progestativa genoemd. Zij hebben deels volledig andere eigenschappen dan progesteron. Ze zitten in middelen als:

Orgametril (lynestrenol)
Provera (medroxyprogesteronacetaat = MPA)
Primolut (norethisteron)
De anticonceptiepil (levonorgestrel, drospirenon, gestodeen)
Mirena hormoonspiraal (levonorgestrel)
Kyleena hormoonspiraal (levonorgestrel).

Lees ook: Mirena of Kyleena hormoonspiraal: Wat zijn de verschillen?

Progestativa zijn bij langdurig gebruik in verband gebracht met een toename van het risico op borstkanker. Sommige progestativa hebben neerslachtigheid als bijwerking en andere zorgen voor verhoogde spiegels van cortisol. In combinatie met het pilhormoon ethinylestradiol is er een verhoogde kans op trombose of embolie.

Lees ook: Hoe herken je de symptomen van trombose?

Een klein deel van de vrouwen verdraagt bio-identiek progesteron niet goed; ze kunnen er juist prikkelbaarder door worden. Mogelijk heeft dit een genetische oorzaak. Bij deze vrouwen kan het sterk op progesteron lijkend progestativum dydrogesteron wel goed werken. De dosis die nodig is voor voldoende effect, is namelijk veel lager dan de dosis van progesteron.

Progesteron zelf heeft op borstklierweefsel bij wetenschappelijk onderzoek een gunstig effect. Bij grote en langdurigere studies werd er tijdens en na het gebruik van progesteron geen verhoogd risico op borstkanker gevonden.

Veel gestelde vragen over een progesterontekort

Dit zijn een aantal van de meest gestelde vragen over een progesterontekort bij vrouwen:

Wat is progesteron en wat is de rol ervan bij vrouwen?
Progesteron is een vrouwelijk geslachtshormoon dat een cruciale rol speelt in de menstruatiecyclus en zwangerschap. Het bereidt de baarmoeder voor op een mogelijke zwangerschap en reguleert de menstruatiecyclus.

Wat zijn de symptomen van een progesterontekort bij vrouwen?
Symptomen kunnen zijn: onregelmatige menstruatie, hevig bloeden, stemmingswisselingen, slaapproblemen, en moeite met zwanger worden.

Hoe wordt een progesterontekort gediagnosticeerd?
Een gynaecoloog kan bloedonderzoeken uitvoeren om de hormoonspiegels te meten, meestal in de tweede helft van de menstruatiecyclus.

Wat zijn de oorzaken van een progesterontekort?
Mogelijke oorzaken zijn anovulatie (geen eisprong), schildklierproblemen, overmatig of langdurig gebruik van hormonale anticonceptiemiddelen, ongezonde voeding, ongezonde leefstijl, blootstelling aan hormoonverstoorders, polycysteus ovariumsyndroom (PCOS), overmatige stress, en perimenopauze.

Hoe wordt een progesterontekort behandeld?
Behandeling kan progesteronsupplementen omvatten, zoals orale medicatie of crèmes. Dit kan helpen de hormoonbalans te herstellen.

Zijn er natuurlijke manieren om progesteron te verhogen?
Sommige vrouwen proberen hun progesteronniveaus te ondersteunen door middel van een gezonde levensstijl, stressmanagement, en voedingssupplementen zoals vitamine B6.

Heeft een progesterontekort invloed op vruchtbaarheid?
Ja, een gebrek aan progesteron kan de vruchtbaarheid beïnvloeden doordat het de eisprong en de gezondheid van het baarmoederslijmvlies beïnvloedt.

Kan een progesterontekort tijdens de zwangerschap problemen veroorzaken?
Ja, een adequaat progesteronniveau is belangrijk voor het handhaven van een zwangerschap. Een tekort kan leiden tot miskramen.

Is het mogelijk om zwanger te worden met een progesterontekort?
Sommige vrouwen kunnen moeite hebben met zwanger worden als gevolg van een progesterontekort, maar behandeling kan de vruchtbaarheid verbeteren.

Zijn er risico’s verbonden aan het gebruik van progesteronsupplementen?
Het gebruik van progesteronsupplementen moet worden begeleid door een gynaecoloog en/of internist-endocrinoloog, omdat ongecontroleerd gebruik risico’s met zich mee kan brengen, zoals hormonale onevenwichtigheden.

Lees ook: Wat zijn de meest voorkomende hormoonverstoorders?

Meer informatie of afspraak maken?

Wil je meer informatie of een afspraak maken met een vrouwelijke gynaecoloog of menopauzeconsulente bij SHE Health Clinics? Neem dan contact met ons op via 085-2019275 of via ons contactformulier.

Meer lezen over overgangsklachten, menstruatieklachten, hormonen en leefstijl?