Wat zijn signalen dat je teveel cortisol aanmaakt en wat kun je er tegen doen?

30 november 2023

Een beetje stress is niet erg, maar te veel spanning is funest voor je gezondheid. Slaap je de laatste tijd slecht? Heb je hoofdpijn of ben je vaak vermoeid? Dit soort symptomen zouden er wel eens op kunnen wijzen dat je te veel cortisol (stresshormoon) aanmaakt. En dat kan weer verschillende gevolgen hebben voor je gezondheid. Het kan onder andere het syndroom van Cushing en de ziekte van Addison veroorzaken. Daarom is het goed om alert te zijn. Maar op welke klachten moet je dan allemaal letten en wanneer moet je aan de bel trekken?

Onderstaand tien signalen dat je te veel van het stresshormoon cortisol aanmaakt, wat je ertegen kunt doen en hoe je het syndroom van Cushing en de ziekte van Addison kunt herkennen.

Lees ook: 6 tips voor een goede hormonale gezondheid.

1. Je slaapt niet goed

Voor een goede nachtrust is het belangrijk dat je cortisolniveau ’s avonds daalt. Als je ’s nachts te veel van dit stresshormoon aanmaakt, kan het zijn dat je ligt te draaien en te woelen in bed. Het gevolg? De volgende ochtend ben je niet goed uitgerust.

Lees ook: Hoe slaap je jezelf gezond?

2. Je voelt je moe

Moeheid door een hoog cortisol kan ook komen doordat je bijnieren uitgeput raken als het niveau van dit stresshormoon voortdurend te hoog is. Heb je het gevoel dat de energie helemaal uit je tenen moet komen? Grote kans dat je je minder moe voelt als je je stressniveau verlaagt.

3. Je hebt hoofdpijn

Als je bijnieren uitgeput raken door een hoog cortisol, dan kan dit naast moeheid ook klachten geven als hoofdpijn. Er circuleert dan te veel van het stofje prolactine door je lichaam. Dit maakt je lijf gevoeliger voor pijn. Ook migraine kan opspelen door een te hoog cortisol. Door je stressniveau te verlagen, neemt de hoofdpijn waarschijnlijk af.

Lees ook: Wat voor een hoofdpijn heb jij? Check het hier!

4. Je hebt een slechte weerstand

Snap je maar niet waarom je steeds verkouden bent? Dat kan weleens te maken hebben met een te hoog cortisol. Het stresshormoon verlaagt namelijk je lichamelijke afweer, waardoor je vatbaarder bent voor ziekteverwekkers. Naast voldoende vitamines en mineralen is het voor je weerstand dus belangrijk om je stressniveau te verlagen.

Lees ook: Hoe kunnen vitamine D en omega 3 het risico op auto-immuunziekten verlagen?

5. Je kunt niet van chocola en koekjes afblijven

Cortisol laat je bloedsuikerspiegel stijgen, waardoor je lichaam insuline gaat aanmaken. Dit zorgt ervoor dat je bloedsuikerspiegel snel weer daalt. Dit ervaar je als honger en trek in zoetigheid. De volgende keer dat je niet van chocola kan afblijven, de rol koekjes in één keer op gaat of je steeds naar de snoeppot loopt, weet je dat dit komt doordat je stress ervaart en je eigenlijk ontspanning nodig hebt.

Lees ook: Hoe voorkom je een snack attack?

6. Je komt aan in gewicht

Als je toegeeft aan je trek in zoetigheid, krijg je al gauw meer koolhydraten en calorieën binnen dan je nodig hebt. Het teveel aan brandstof slaat je lichaam op als vet. Bij een te hoog cortisol kun je vooral te maken krijgen met buikvet.

Lees ook: Wat zijn de 6 hormonen die gewichtstoename veroorzaken?

7. Je maag en darmen spelen op

Wist je dat je spijsverteringsstelsel erg gevoelig is voor stress? Als je lichaam te veel cortisol aanmaakt, kun je last krijgen van de volgende spijverteringsklachten:

Brandend maagzuur
Pijn in de onderbuik
Drukkend gevoel in de maag
Oprispingen
Constipatie
Diarree
Misselijkheid
Braken.

Lees ook: Last van stress, een trauma of depressie? Dít is het effect op je darmen!

8. Je bent vergeetachtig

Ben je vaak je sleutels kwijt? Ook dit kan het gevolg zijn van een te hoog cortisol. Dit hormoon zorgt er namelijk voor dat bepaalde delen van je hersenen in volume afnemen. Dit is bijvoorbeeld het geval met de hippocampus. Hierdoor heb je meer moeite met bepaalde geheugentaken die door dit hersengebiedje worden verzorgd.

Een knoop in je zakdoek kan helpen om je geheugen te versterken, maar daarnaast is voldoende ontspanning eveneens belangrijk om je brein optimaal te laten functioneren.

Lees ook: 8 tips om je hersenen te trainen en fit te houden.

9. Je bent angstig

Je kent het nerveuze, gejaagde gevoel van stress vast wel. Op zich niets mis mee, tenzij dit gevoel weken of maanden aanhoudt. Als je cortisolniveau langere tijd te hoog is, kunnen laaggradige ontstekingen in je lichaam ontstaan.

Laaggradige ontstekingen kunnen op hun beurt voor een angstig gevoel zorgen. Dat komt doordat er een enzym vrijkomt dat je angstig maakt. Onderzoek daarom welke situaties je stress bezorgen en probeer deze stressoren uit je leven te weren, zodat laaggradige ontstekingen en angst afnemen.

Lees ook: 12 tips om je stress te verminderen.

10. Je voelt je down

Een te hoog cortisolniveau kan je een somber en neerslachtig gevoel geven. Dat komt doordat het hormoon de aanmaak van het gelukshormoon serotonine onderdrukt.

Lees ook: Hoe beïnvloeden hormonen jouw gedrag en humeur?

Wat zijn signalen dat je teveel cortisol aanmaakt en wat kun je er tegen doen?

Syndroom van Cushing

Bij het syndroom van Cushing (ook wel genoemd: de ziekte van Cushing) is het cortisolpatroon ontregeld en wordt er te veel geproduceerd. Dit kan worden veroorzaakt door het gebruik van medicijnen met cortisol erin (of stoffen die lijken op cortisol), zoals huidzalven of injecties. Dit is de meest voorkomende oorzaak. Daarnaast kan het worden veroorzaakt door een te hoge aanmaak van cortisol door het lichaam zelf.

Een arts kan verschillende tests uitvoeren om te beoordelen waar de oorzaak ligt. Voor het uitsluiten van Cushing worden meestal 3 testen gedaan:

Cortisol-uitscheiding in 24 uurs-urine;
Speeksel cortisol rond 23 uur ‘s avonds (voornamelijk door internist-endocrinologen ingezet);
In de ochtend cortisol in bloed na inname van een tabletje dexamethason laat in de voorafgaande avond.

Als 1 van die 3 testen verhoogd is, dien je verder onderzoek in te laten doen naar het syndroom van Cushing.

Ziekte van Addison

Bij de ziekte van Addison kan de bijnier geen of niet voldoende cortisol meer produceren. Dit is echter op basis van een losse verlaagde cortisolmeting moeilijk te interpreteren. Een cortisolwaarde kleiner dan 80 nmol/L is bewijzend voor de ziekte van Addison.

Bij aanwezigheid van symptomen die kunnen duiden op de ziekte van Addison past een uitvoerig lichamelijk onderzoek en laboratoriumonderzoek. Dit onderzoek omvat in ieder geval:

Meten van de bloeddruk;
Bij verkleuring van de huid: controleren of verkleuring in de mond aanwezig is;
Controle van handlijnen, littekens, en drukpunten op verkleuringen;
Controle van het bloed op natrium- en kaliumgehalte;
Cortisolmeting/ACTH-test.

Andere oorzaken van een afwijkende cortisoluitslag

Verhoogd cortisol in bloed kan worden veroorzaakt door onder andere:

Stress of zware inspanning
Ziekte
Overgang (menopauze)
Zwangerschap
Gebruik van de anticonceptiepil.

In de laatste 3 gevallen is dit volstrekt normaal en geen reden tot ongerustheid. Wel zou mogelijk kunnen worden gevraagd te stoppen met de pil en het onderzoek een tijd later te herhalen.

Lees ook: Wat gebeurt er met je lichaam als je met de anticonceptiepil stopt?

Hoe kan ik zelf mijn cortisol verlagen?

Er zijn meerdere manieren om je cortisol te verlagen. Je komt al een heel eind met aanpassingen in je levensstijl. Daarnaast zijn er natuurlijke supplementen die helpen om jouw stresshormoon te verminderen.

Dit zijn onze 11 tips en adviezen om je cortisol te verlagen:

1. Slaap voldoende

Voldoende slaap is belangrijk, want tijdens het slapen neemt je cortisolwaarde af. Daarnaast kun je beter met (stress)prikkels omgaan als je uitgerust bent. Heb je moeite met (in)slapen?

Lees ook: Door goed slapen leef je langer: 5 belangrijke voorwaarden.

2. Doe ademhalingsoefeningen

Ademhaling speelt een belangrijke rol bij stress. Haal diep adem om jouw stressgevoel te verminderen en je stemming te verbeteren.

Lees ook: Gezonder worden door goede ademhaling dankzij deze 4 oefeningen.

3. Eet minder suiker

Suikers zouden de aanmaak van cortisol versnellen. Nog een extra reden om minder suiker in te nemen. Er zijn ook wel wetenschappelijke onderzoeken die aantonen dat de inname van koolhydraten (suikers, zetmeel en vezels) voor aanvang van een activiteit die fysieke of mentale stress veroorzaakt, de aanmaak van cortisol kan afremmen.

4. Blijf gehydrateerd, zeker tijdens het sporten

Beginnend onderzoek vond indicaties dat stress er voor zou zorgen dat het lichaam uitdroogt. Daarnaast is dehydratatie ook een reden voor jouw lichaam om een stressreactie te veroorzaken. De twee versterken dus elkaar, reden genoeg dus om voldoende water te drinken. Over het algemeen is 1,5 tot 2 liter per dag voldoende, maar wie vaak aan sport doet, heeft een grotere behoefte aan water.

Lees ook: Hoeveel glazen water moet je per dag drinken? Bereken het met deze formule.

5. Drink zwarte thee

Soms is de oplossing dichterbij dan je denkt! Dat geldt in dit geval voor zwarte thee. Volgens wetenschappers verlaagt deze drank je cortisolwaarden en helpt het jouw lichaam om zich te herstellen na een stressvolle situatie.

6. Zorg voor voldoende inname van omega 3-vetzuren

Omega 3 kan een positief effect hebben op je stemming en stresshormoonlevels. Dit vetzuur verlaagt jouw cortisolspiegels én zorgt ervoor dat je minder stress waarneemt.

Je lichaam maakt zelf geen omega 3 aan, maar je kunt het wel uit voeding halen. Eet bijvoorbeeld meer zalm en lijnzaadolie, deze voedingsstoffen bevatten veel omega 3. Ook kun je jouw omega 3-waarden aanvullen met een omega 3-supplement.

Lees ook: Zijn jouw omega’s wel in balans?

7. Probeer ashwaganda

In Azië weten ze al eeuwenlang raad met stress door de plantensoort Ashwagandha te gebruiken. Het heeft een positieve invloed op je geestelijke welzijn en je energielevels. Inmiddels is het wetenschappelijk bewezen dat dit kruid jouw stressniveau kan verlagen.

Lees ook: Ashwagandha: 28 voordelen voor vrouwen.

8. Ontspan wat vaker

Hoe relaxter jij bent, hoe minder cortisol jouw lichaam aanmaakt. Nu is dat natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Gelukkig zijn er simpele manieren om even te ontspannen. Knuffel de hond of kat, ga wat leuks doen met je vrienden, ga wandelen of lees een boek. Ook lachen en muziek luisteren worden beide geassocieerd met lagere cortisolwaarden.

Lees ook: 21 verrassende manieren om te ontspannen.

9. Probeer eens meditatie

Onderzoek heeft aangetoond dat er een verband zou kunnen zijn tussen de hormonale stresslevels en het volgen van meditatie-oefeningen. De groep proefpersonen die meditatie-oefeningen volgde, had lagere stresslevels.

Lees ook: Ademhalingsoefening tegen angst, stress en depressie.

10. Doe aan sport, maar overdrijf niet

Regelmatig aan sport doen, wordt geassocieerd met emotionele weerbaarheid tegen acute stress. Studies tonen bijvoorbeeld aan dat een sport als yoga een positief effect heeft op het verlagen van cortisollevels. Vermijd wel overtraining, want dat zou dan weer voor hogere cortisollevels in het lichaam zorgen. Vooral rustige vormen van beweging (denk aan wandelen, rustig hardlopen en fietsen) zijn ideaal omdat de kans op overtraining kleiner is.

Lees ook: Meer bewegen zonder te gaan sporten? Met deze 20 tips kan het!

11. Fosfatidylserine

Onderzoek toonde aan dat fosfatidylserine de afgifte van cortisol als reactie op inspanningsstress zou afremmen. Na een maand lang 300 mg fosfatidylserine te hebben gebruikt, rapporteerden de proefpersonen minder last te hebben van stress en een beter humeur te hebben.

Lees ook: 20 tips om cortisol te verlagen.

Veel gestelde vragen over cortisol bij vrouwen

Wat is cortisol en waarom is het belangrijk?

Cortisol is een hormoon dat wordt geproduceerd door de bijnieren en speelt een cruciale rol in het reguleren van verschillende lichaamsfuncties, waaronder metabolisme, immuunrespons en stressreacties.

Hoe beïnvloedt cortisol de gezondheid van vrouwen?

Cortisol kan de menstruatiecyclus, vruchtbaarheid en de gezondheid van de botten beïnvloeden. Hoge cortisolniveaus als gevolg van langdurige stress kunnen negatieve effecten hebben op de algehele gezondheid van vrouwen.

Wat zijn de symptomen van een disbalans in cortisolniveaus bij vrouwen?

Symptomen van een disbalans in cortisolniveaus kunnen zijn: vermoeidheid, slaapproblemen, gewichtstoename, stemmingswisselingen, verminderde immuniteit en menstruatieproblemen.

Hoe kan stress de cortisolspiegels beïnvloeden bij vrouwen?

Stress activeert de “fight or flight”-reactie, wat leidt tot een toename van cortisol. Langdurige stress kan echter leiden tot een continue verhoogde cortisolproductie, wat nadelige gevolgen kan hebben voor de gezondheid.

Zijn er specifieke factoren die de cortisolspiegels bij vrouwen kunnen beïnvloeden?

Ja, factoren zoals levensstijl, voeding, slaappatronen en hormonale veranderingen kunnen allemaal invloed hebben op cortisolniveaus bij vrouwen.

Hoe kan een vrouw cortisolniveaus reguleren?

Het beheersen van stress is essentieel. Dit kan worden bereikt door middel van regelmatige lichaamsbeweging, gezonde voeding, voldoende slaap, ontspanningstechnieken zoals meditatie en mindfulness, en het vermijden van overmatige cafeïne- en suikerinname.

Wat zijn de langetermijneffecten van langdurige verhoogde cortisolniveaus bij vrouwen?

Langdurige verhoogde cortisolniveaus kunnen leiden tot problemen zoals gewichtstoename, diabetes, cardiovasculaire aandoeningen, verminderde immuniteit en hormonale onevenwichtigheden.

Heeft hormonale anticonceptie invloed op cortisolniveaus bij vrouwen?

Er is enig onderzoek dat suggereert dat hormonale anticonceptie de cortisolspiegels kan beïnvloeden, maar de effecten variëren en zijn afhankelijk van het individu.

Zijn er specifieke dieetveranderingen die kunnen helpen bij het reguleren van cortisol bij vrouwen?

Een uitgebalanceerd dieet met voldoende voedingsstoffen, waaronder vitamine C en B-vitaminen, kan helpen bij het reguleren van cortisolniveaus. Het vermijden van alcohol, roken, overmatige cafeïne en suiker is ook belangrijk.

Meer informatie of afspraak maken?

Wil jij je medisch laten onderzoeken vanwege schildklierklachten of wil je je voor een schildklieraandoening laten behandelen? Maak dan een afspraak met een ervaren vrouwelijke internist bij onze SHE Health Clinics vrouwenkliniek. Hiervoor kun je contact met ons opnemen via 085-2019275 of via ons contactformulier.

Afhankelijk van de klachten en diagnose, zullen wij bij SHE Health Clinics veelal een op maat gemaakte multidisciplinaire en/of complementaire behandeling hanteren. Dit betreft meestal een samenwerking tussen onze internist, hormoonspecialist, cardioloog, leefstijltherapeut, psychotherapeut, acupuncturist en/of diëtist.

Meer lezen over hormonen en schildklierproblemen?