Helpt vitamine D bij Covid en hoe weet je of je een tekort hebt?

29 januari 2023

Over vitamine D bestaan heel wat feiten en fabels. Zo zou de zonnige vitamine corona buiten de deur houden en is het voor iedereen belangrijk een vitamine-D-supplement te slikken. Maar klopt dit wel? En waar is vitamine D nou eigenlijk goed voor?

Wij verzamelden een aantal van deze feiten, fabels en vragen over vitamine D en citeren de antwoorden en inzichten van farmacoloog Prof. Dr. Renger Witkamp van Wageningen University & Research (WUR), hoogleraar immunologie Prof. Dr. Ir. Huub Savelkoul van Wageningen University & Research (WUR) en Dr. Ir. Iris Groenenberg expert Voeding en Gezondheid bij het Voedingscentrum. Zij vertellen je onderstaand alles wat je moet weten over vitamine D.

Wat is het wetenschappelijk bewijs dat vitamine D helpt tegen of bij COVID?

Keihard wetenschappelijk bewijs is in de vorm van een wetenschappelijk onderzoek uit Israël. Dat onderzoek biedt het sterkste bewijs tot nu toe van de kracht van vitamine D om COVID te bestrijden. Als aanvulling op eerder onderzoek publiceren wetenschappers ‘opmerkelijke’ gegevens die een sterk verband aantonen tussen vitaminetekort (dat veel voorkomt in Israël) en het overlijden of ernstige ziekte bij patiënten met COVID. De Israëlische wetenschappers zeggen dat ze tot nu toe het meest overtuigende bewijs hebben verzameld dat verhoogde vitamine D-spiegels COVID-19-patiënten aantoonbaar kunnen helpen het risico op ernstige ziekte of overlijden te verminderen.

Inmiddels zijn er diverse publicaties beschikbaar die het werkingsmechanisme van vitamine D in het immuunsysteem hebben onderzocht en daarmee duidelijk hebben gemaakt hoe vitamine D het risico op SARS-CoV-2 infectie kan verminderen en hoe vitamine D het ontstaan van COVID klachten kan verminderen.

Lees ook: Israëlische studie biedt bewijs van de kracht van vitamine D tegen COVID.

Wat doet vitamine D?

Vitamine D heeft meerdere functies, waarvan het ondersteunen van je immuunsysteem er slechts één is volgens professor Renger Witkamp. “Vitamine D speelt een belangrijke rol in de afweer van het lichaam. Je moet dus een bepaald level vitamine D in je lichaam hebben om een normaal werkende afweer te hebben.” Dat is volgens voedings- en gezondheidsexpert Iris Groenenberg ook de reden dat de vitamine in coronatijd zoveel aandacht krijgt . “Het stofje is belangrijk voor je immuunsysteem, maar daar spelen heel veel stofjes een rol bij, want het immuunsysteem is heel complex. Voor een normaal werkend immuunsysteem is genoeg vitamine D dus ook nodig.”

Daarnaast is vitamine D volgens Iris Groenenberg belangrijk voor het gezond houden van je botten en om botontkalking (osteoporose) tegen te gaan. “Je hebt vitamine D nodig om calcium en fosfor uit je voeding te halen en dat vast te leggen in je botten en tanden. Vitamine D is ook nodig voor een goede spierfunctie.”

Lees ook: Hoe kunnen vitamine D en omega 3 het risico op auto-immuunziekten verlagen?

Hoe maakt je lichaam vitamine D aan?

Farmacoloog Renger Witkamp: “Vitamine D maak je aan uit de UVB-straling van zonlicht in de periode van maart tot oktober (indien je in Nederland verblijft). Hiervoor moet het zonlicht direct op de huid van je gezicht en handen komen. Een belangrijke vuistregel voor de aanmaak van vitamine D is dat je schaduw korter moet zijn dan je lichaamslengte omdat dan de zon hoog genoeg staat voor stralen met UVB-licht. In de winter bevatten de stralen nauwelijks UVB, waardoor je dan helaas geen vitamine D aanmaakt. Doorgaans begint in Nederland de aanmaak van vitamine D in april en eindigt deze in september.”

Lees ook: Welke vitamines moet je slikken en welke moet je uit voeding halen?

Hoe weet je of je genoeg vitamine D in je lichaam hebt?

Volgens Iris Groenenberg is dit te testen bij de huisarts. “In principe kan dat via je huisarts, maar je huisarts zal dat niet zo snel doen. Het is namelijk duidelijk wat het advies is over vitamine D en welke mensen er in een risicogroep vallen. Mensen uit een risicogroep krijgen sowieso het advies om vitamine D in supplementvorm bij te slikken zonder dat ze hoeven te laten controleren wat het specifieke niveau in het bloed is. Nu is er in deze coronatijd wel een risicogroep die groter aan het worden is omdat er mensen zijn die niet zoveel buiten komen. Echter, dan zal de huisarts ook sneller zeggen dat je een supplement moet nemen dan dat er een apart bloedonderzoek voor afgenomen wordt.”

Wanneer moet je vitamine-D-supplementen slikken?

Professor Witkamp: “Er zijn een aantal risicogroepen waaraan wordt geadviseerd vitamine D-supplementen te slikken. Dit zijn onder andere mensen met een getinte huidskleur, mensen die niet veel in de zon komen of hun huid bijna volledig bedekken, baby’s en peuters van nul tot drie jaar oud, kinderen in hun groeifase, zwangere vrouwen, vrouwen vanaf 50 jaar en mannen vanaf 70 jaar.”

Lees ook: Waarom extra vitamine D slikken óók in de zomer een goed idee is.

Hoe kan het dat er zo’n groot verschil zit tussen de leeftijden van de risicogroepen van mannen en vrouwen?

Volgens Iris Groenenberg heeft dat te maken met de overgang en menopauze. “Vrouwen raken rond de vijftig in de overgang en de botafbraak gaat dan wat sneller, als gevolg van hormonale veranderingen. Het is dus zaak voldoende calcium binnen te krijgen en op te nemen. Daarom krijgen zij voor de zekerheid het advies om eerder supplementen met extra vitamines en mineralen bij te slikken. Bij mannen gaat dat veel geleidelijker. Vrouwen hebben door de overgang een soort hormonaal omslagpunt waarin het ineens versnelt.”

Moeten mensen met een getinte huidskleur langer buiten zijn om een goed vitamine D level te krijgen?

Mensen met een getinte huidskleur vallen ook in de risicogroep, dit komt omdat het pigment in een donkere huid het zonlicht absorbeert en daardoor maakt de huid veel minder makkelijk vitamine D aan. Die UV-stralen dringen minder diep door in de huid. Als je rond de evenaar woont is er meer UV-straling. Die risicogroep moet dus inderdaad langer in de zon zijn/meer zonnestralen op hun huid krijgen om genoeg vitamine D aan te maken, dus daarom geldt voor die groep ook een suppletie-advies.

Wat zijn de symptomen van een (niet ernstig) vitamine D tekort?

Iris Groenenberg vertelt dat een vitamine D tekort niet snel wordt opgemerkt. “Je lichaam geeft niet meteen signalen af als je een vitamine D-tekort hebt. Op lange termijn kun je te maken krijgen met botontkalking (osteoporose), wat vooral vaak bij vrouwen voorkomt. Dit komt omdat vitamine D ervoor zorgt dat calcium goed wordt opgenomen vanuit je voeding en vastgelegd wordt in je botten. Als kinderen een ernstig vitamine D tekort hebben, kunnen ze last krijgen van vervorming van de botten (dat wordt de Engelse ziekte genoemd).”

Een betere weerstand dankzij vitamine D beschermt me toch niet 100% tegen een COVID infectie?

Hoogleraar immunologie Prof. Huub Savelkoul hierover: “Dat klopt, het is allemaal een kwestie van kansen en dat zegt niets over een individueel geval. Er zijn veel aanwijzingen dat mensen van een COVID-19 infectie zieker worden als ze een tekort aan vitamine D hebben. Er is nu echter voor het eerst een gerandomiseerde dubbel blinde studie uit Spanje waaruit blijkt dat het nemen van vitamine D de kans op ernstige COVID na een SARS-CoV-2 infectie vermindert. Het was echter een kleine studie met 76 mensen. Van de 50 patiënten die een hoge dosis vitamine D innamen is niemand overleden en is één persoon opgenomen op de IC. Van een andere groep van 26 personen die geen vitamine D kregen zijn 2 patiënten overleden en zijn er 13 op de intensive care terecht gekomen.”

“Dit is natuurlijk maar een hele kleine studie, maar het is wel een eerste bewijs dat vitamine D de ziekte een stuk minder heftig kan maken. De normale gang van zaken is dat er meerdere van dergelijke klinische studies nodig zijn met daaroverheen een zogenaamde meta-analyse en als die zegt dat het effect significant is, is het effect evidence-based en daarmee in de medische wereld geaccepteerd. Het kan echter makkelijk een aantal jaren duren voordat we genoeg van deze studies hebben en intussen zullen mensen op de IC belanden en mogelijk overlijden. Dan is het misschien nog niet onomstotelijk bewezen maar een veilige hoeveelheid vitamine D zou je wel alvast kunnen nemen tijdens de winterperiode en tijdens de huidige pandemie.”

Lees ook: Natuurlijke immuniteit is langduriger tegen Sars-Cov-2 dan vaccinatie.

Helpt vitamine D tegen de winterblues?

Dat is nog niet met zekerheid te zeggen volgens Iris Groenenberg. “De Gezondheidsraad heeft in een eerder advies wel gekeken naar de relatie tussen een vitamine-D-tekort en symptomen die bij een depressie of winterdepressie (winterblues) horen. Daarin is nog geen eenduidig verband gevonden.”

Groenenberg vervolgd: “Je hoort weleens dat mensen last hebben van een winterdip, maar de mate waarin je blootgesteld wordt aan licht kan bijvoorbeeld ook invloed hebben op je humeur. Je kan vitamine D bijslikken, maar ik zou er geen wonder van verwachten voor je winterdip.”

Een lager vitamine D niveau zorgt dan ook niet voor extra moeheid volgens Groenenberg. “Als je gezond bent maak je in de zomer gewoon genoeg vitamine d aan en dan blijf je in de winter meestal ook boven de minimale waarde die nodig is in je lichaam. Maar als je wel in een risicogroep valt en je gebruikt geen vitamine supplement, dan kan het wel zijn dat je onder die waarde komt. Dat advies is voornamelijk gebaseerd op botgezondheid en niet op depressie.”

Kan je te veel vitamine D in je lichaam hebben?

Volgens Iris Groenenberg is het wel mogelijk dat je te veel vitamine D in je lichaam hebt. “Er is een bovengrens voor vitamine D vastgesteld en daar kun je beter onder blijven. Als je langdurig teveel vitamine D in je lichaam hebt, kun je kalkafzettingen krijgen in je lijf. Met name de nieren zijn daar gevoelig voor, daar zitten kleine bloedvaatjes in. Er kunnen dan nierstenen ontstaan en zelfs afname van de nierfunctie. Maar dit gebeurt eigenlijk alleen als er sprake is van langdurig gebruik van te veel vitaminesupplementen.”

Daarop vult professor Renger Witkamp aan dat je via de zon nooit te veel vitamine D kunt aanmaken. “Je lichaam heeft daar een eigen rem voor om het in balans te houden. Als je de hele zomer buiten bent moet je natuurlijk wel opletten dat je huid niet verbrandt, maar je kunt geen overdosis vitamine D aanmaken door blootstelling aan de zon.”

Lees ook: Wat zijn de symptomen van teveel vitamine D?

Kan het kwaad om supplementen bij te slikken als je niet in de risicogroep valt?

Voedings- en gezondheidsexpert Iris Groenenberg: “Als je je houdt aan die aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van 10 microgram, dan kan dat echt geen kwaad. Dat is nog een factor tien verwijderd van die vastgestelde bovengrens. Als je niet tot de risicogroep behoort en je eet gezond en gevarieerd, dan is het slikken van supplementen meestal niet nodig. Als je nu twijfelt omdat je nauwelijks buiten komt in tijden van corona kan het echt geen kwaad om ze te gebruiken.”

Lees ook: Waarom hebben 50+ vrouwen extra vitamine D nodig?

Wat is de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine D per dag?

Volgens het Voedingscentrum en volgens de richtlijn van de Gezondheidsraad (‘Evaluatie van de Voedingsnormen voor vitamine D’), is dit voor mensen die ouder zijn dan 70 jaar 20 microgram per dag en voor mensen in de leeftijd daaronder 10 microgram per dag.

Verschilt de kwaliteit van vitamine D uit zonlicht en een supplement?

Volgens professor Renger Witkamp zit er nauwelijks verschil in de kwaliteit van vitamine D uit de zon of een supplement. “De kwaliteit verschilt niet echt. Echter, vanuit zonlicht maak je alleen veel meer vitamine D aan dan wanneer je een supplement slikt.”

Lees ook: Verband tussen vitamine D-tekort en depressie bij vrouwen.

Zit vitamine D ook in bepaalde voeding?

Voedingskundige Iris Groenenberg: “Ja zeker, vitamine D zit vooral in voeding waar vet in zit en een belangrijke bron daarvoor in Nederland is vette vis. Het zit in mindere mate ook in vlees en eieren. Daarnaast zit het ook in halvarine, margarine en bak- en braadproducten, omdat in Nederland die producten worden verrijkt met vitamine D. In roomboter zit het van nature een beetje, maar in margarine en halvarine zit veel meer. Dus als je een keer per week vette vis eet, brood smeert met halvarine of margarine, wat vlees en eieren eet, dan is dat een goede aanvulling op de vitamine D-aanmaak die vanuit de zon komt.”

Lees ook: 10 soorten voeding waar je NIET bepaald gezonder van wordt.

Kun je – in plaats van een vitamine D supplement – ook via je voeding vitamine D aanvullen?

Iris Groenenberg: “Mensen die in de risicogroep zitten hebben vooral moeite om de vitamine D in hun huid aan te maken. En de huid is nu net de belangrijkste innamebron. Ongeveer tweederde van de vitamine D wordt bij een jong persoon met een lichte huid aangemaakt. Eenderde komt uit voeding. Als je alles uit voeding wil halen, moet je echt flinke hoeveelheden vis, vlees, ei en halvarine/margarine eten. Dan is je voeding niet meer in lijn met de door het Voedingscentrum aanbevolen Schijf van Vijf en dat is ook niet de bedoeling.”

Lees ook: Welke vitamines slikken en welke moet je uit voeding halen?

Houdt zonnebrand de opname van vitamine D tegen?

De opname van vitamine D wordt volgens Iris Groenenberg in theorie tegengehouden door het smeren van SPF. “Zonnebrandcrème houdt UV-stralen tegen en het zijn juist die stralen die ervoor zorgen dat je vitamine D aanmaakt. Dus als je zonnebrand smeert, dan gebeurt dat niet of in mindere mate. Het advies is dan ook om met een onbedekte en ongesmeerde huid naar buiten te gaan. Dat is natuurlijk in strijd met de adviezen wat betreft huidkanker bescherming. Maar je hoeft niet heel lang onbeschermd naar buiten. Het gaat om ongeveer een kwartiertje tot een half uur tussen 11 en 3 met onbedekte hoofdhuid en handen. Dat is redelijk kort, dus daarna zou ik zeker aanraden om je goed in te smeren.”

Lees ook: Wel of géén zonnebrandcrème gebruiken?

Wordt vitamine D ook aangemaakt op andere plekken dan je hoofdhuid en handen?

“Ja, dus als je met je complete lichaam in de zon komt, gaat de aanmaak van vitamine D ook veel sneller. Dan zit je al eerder aan je maximale vitamine D aanmaak en kan je je eerder insmeren met zonnebrand bescherming”, aldus Iris Groenenberg. Meer informatie daarover vind je op deze webpagina van het KWF.

Klopt het dat mensen met overgewicht vitamine D minder goed opnemen?

Professor Renger Witkamp: “Ja, dat klopt! Bij mensen met overgewicht gaat de vitamine D in het vet zitten. De vitamine is natuurlijk goed vet-oplosbaar. Daarom gaat er meer van de vitamine D naar het vet toe en blijft er minder in het bloed over.”

Expert Voeding en Gezondheid Iris Groenenberg beaamt dit. “Vitamine D is inderdaad een vet-oplosbare-vitamine. Dit betekent dat de vitamine wordt opgeslagen in het vetweefsel van je lichaam. Voor mensen met overgewicht bestaat geen eenduidig advies als het gaat om vitamine D supplementen. Dat komt omdat in dat geval veel andere zaken ook een rol spelen en het nog niet goed duidelijk is of een lagere vitamine D waarde bij mensen met overgewicht echt een verhoogd risico geeft op gezondheidsklachten.”

Zitten er ook nadelen aan het slikken van vitamine D?

Hoogleraar immunologie Prof. Dr. Huub Savelkoul: “Nee, het is een vitamine die we normaal gesproken zelf aanmaken. Dus vitamine via voeding (vette vis) en via zonlicht zal geen toxiciteit opleveren, dat kan alleen bij overdreven hoge doseringen (meer dan 1000 microgram per dag). Overdrijven is dus niet nodig: hou het bij 30-50 microgram per dag.”

Lees ook: Hoeveel vitaminen moet je als vrouw dagelijks innemen?

Meer lezen over COVID, corona en gezondheid?