18 feiten en fabels over antidepressiva

4 augustus 2023

Meer dan 1,2 miljoen Nederlanders slikt antidepressiva en jaarlijks worden er meer dan 10 miljoen recepten voor antidepressiva voorgeschreven voor een depressie en angststoornissen. Toch blijkt uit onderzoek dat ze lang niet altijd helpen. En de bijwerkingen zijn niet mals: je zou er dik, suf, suïcidaal en impotent van worden. Wat is waar en niet waar?

In onderstaande artikel leggen we achttien stellingen over antidepressiva aan je voor die wij hebben getoetst of ze waar zijn of niet.

Wat zijn antidepressiva?

Antidepressiva (antidepressivum) worden onderverdeeld in klassieke en moderne antidepressiva. De klassieke TCA’s (tricylische antidepressiemiddelen) beïnvloeden de heropname van diverse hersenstofjes, met name noradrenaline en serotonine. De nieuwe generatie (de bekendste zijn de SSRI’s (selectieve serotonine heropname-remmers) beïnvloeden alleen het stemmingsstofje serotonine. Prozac was de eerste van de SSRI’s, andere zijn Lexapro (Escitalopram) en Zoloft (Sertraline). SSRI’s worden ook wel voorgeschreven bij angststoornissen. Verder zijn er nog andere groepen zoals de SNRI’s of SDRI’s (serotonine en noradrenaline en dopamine heropname remmers). Voorbeelden hiervan zijn Wellbutrin (Bupropion), Zyban of Venlafaxine. Een andere groep, de MAO-remmers, wordt met name bij ernstige depressies of bij atypische depressies (een type depressie met bepaalde kenmerken) voorgeschreven. Hiervoor moet je een speciaal dieet volgen.

Lees ook: Antidepressiva: wat zijn de risico’s en bijwerkingen?

Stelling 1: Antidepressiva werken niet altijd.

FEIT! Van een grootschalige wetenschappelijke studie in 2008 naar vier soorten antidepressiva, luidt de conclusie dat antidepressiva eigenlijk alleen helpen bij mensen die echt ernstig depressief zijn. Psychiaters wisten dit al langer. Eerste keus bij lichte depressies, zo staat in de richtlijn voor psychiaters, is psychotherapie. Of het even aankijken en afwachten. De helft van de depressies gaat namelijk binnen drie maanden vanzelf over.

Er is ook een kans dat als er niet daadwerkelijk sprake is van een depressie of een angststoornis, de antidepressiva juist een averechts effect hebben! Veel mensen die te maken hebben met moeilijke levensomstandigheden kunnen zich ook lang somber of zelfs depressief gaan voelen. Zo kan een jeugdtrauma, een ontslag, een slechte relatie, een scheiding of het overlijden van een dierbaar persoon een langdurig negatief gevoel veroorzaken. Ook al is de oorzaak van dat gevoel soms vrij helder, heeft onderzoek uitgewezen dat sommige huisartsen besluiten medicatie voor te schrijven als de depressieve klachten te lang aanhouden.

Maar als er niet echt sprake is van een depressie of angststoornis, wordt de patiënt soms alleen maar zieker door het gebruik van antidepressiva. Hij of zij kan namelijk het gevoel van controle en invloed op het eigen leven verliezen. Niet door de kwaal, maar door de diagnose van de huisarts, die blijkbaar vindt dat de patiënt er ernstiger aan toe is dan hij of zij zelf dacht.

Lees ook: Verband tussen vitamine D-tekort en depressie bij vrouwen.

Stelling 2: Goede medicatie is moeilijk, omdat depressie niet begrepen wordt.

FEIT! De wetenschap begrijpt thans nog te weinig van het depressieve brein. Er zijn allerlei theorieën over depressie. Maar geen van deze theorieën is tot op heden de beste theorie.

Depressie is een complex fenomeen waarbij biologische, psychologische en sociale zaken als factor meespelen. Wanneer depressie met name voortkomt uit biologische factoren (genetische aanleg, afwijkingen in de neurotransmitterhuishouding in het brein), wordt aangenomen dat medicatie soms beter werkt. Wanneer psychologische factoren (bijvoorbeeld een persoonlijkheidsstoornis) een rol spelen, wordt aangenomen dat een psychologische behandeling beter aanslaat.

De behandelaar (psychiater of psycholoog) volgt bij de behandeling de richtlijnen samen met zijn/haar eigen klinische ervaring en inhoudelijke kennis. Samen met de patiënt komt hij/zij tot een keuze. Soms kan afgeweken worden van de richtlijnen, omdat geen patiënt of depressie hetzelfde is. Dit moet wel goed onderbouwd en geëvalueerd worden. Dit, omdat niet elke depressie, angststoornis of mens hetzelfde is en bij de één medicatie wel werkt en bij de ander niet.

Lees ook: Wat zijn de symptomen van een verborgen depressie?

Stelling 3: Antidepressiva werken veelal goed bij angst en paniek.

FEIT! De middelen die inwerken op serotonine, blijken veelal te helpen bij angst-, dwang- en paniekstoornissen. Ook bij posttraumatische stressstoornis helpen antidepressiva soms. Wat antidepressiva doen, is sederen: de scherpe randjes gaan eraf. Ze onderdrukken de klachten, maar hebben geen antidepressief effect. Dus eigenlijk gaat het om symptoombestrijding c.q. onderdrukking, want de oorzaak wordt niet aangepakt.

Stelling 4: Er zijn geen ernstige bijwerkingen bekent.

FABEL! Ernstige bijwerkingen hebben antidepressiva wel degelijk, variërend van gewichtstoename en suikerziekte tot dodelijke hartritmestoornissen en suïcidaal gedrag. Andere bekende bijwerkingen zijn darmklachten, libidoklachten, FSIAD (seksuele disfunctie), verslaving en je persoonlijkheid verandert er mogelijk door…

Lees ook: Antidepressiva kunnen seksuele disfunctie en ‘chemische castratie’ veroorzaken.

Stelling 5: Antidepressiva zijn nutteloos en schadelijk.

FEIT! Tenminste; voor een grote groep gebruikers is het gebruik van antidepressiva zinloos want ze hebben er geen baat bij, maar ondervinden vaak wel de ernstige bijwerkingen. En velen van hen komen niet meer van de pillen af, omdat die meestal verslavend zijn. Dat stelt arts en epidemioloog Dick Bijl in een interview met Trouw.

Lees ook: Lichaamsbeweging is bij matige depressie net zo effectief als antidepressiva.

Stelling 6: Een depressie verlichten gaat sneller met antidepressiva.

FABEL! De ernst van een depressie wordt bepaald met een vragenlijst. Patiënten scoren op basis daarvan op een schaal van 0 tot 52. Bij een score van 20 is sprake van een zware depressie. Dan worden meestal antidepressiva voorgeschreven. Die middelen verlagen de score van 20 naar 12 in acht weken. Maar zonder medicatie daalt de score óók. Van 20 naar 13 in acht weken. Het verschil is slechts 1 punt op een schaal van 52. Het verschil is ‘statistisch significant’, zoals dat in wetenschappelijke termen heet. Om die reden mag het middel op de markt worden gebracht. Maar de vraag zou eigenlijk moeten zijn: is het klinisch relevant? Is het verschil voelbaar voor de patiënt? Het antwoord op die vraag is nee! Van dat ene punt verschil op een schaal van 52 merkt een patiënt niets. Maar helaas is klinische relevantie geen eis voor een fabrikant om een middel op de markt te brengen.

Stelling 7: Van antidepressiva word je dik en impotent.

FEIT/FABEL (deels waar)! Het Farmacotherapeutisch Kompas noemt als bijwerkingen gewichtstoename (maar ook afname) en seksuele bijwerkingen, zoals geen zin in seks en uitgesteld orgasme. Maar in hoeverre dat bijwerkingen zijn, is niet altijd duidelijk, omdat ze ook een gevolg kunnen zijn van de depressie. Bovendien reageert iedereen anders op medicatie. Zo werken antidepressiva eetlustbevorderend – antipsychotica zijn daar zelfs om berucht – maar niet bij iedereen (in dezelfde mate). En zo krijgen sommige patiënten seksuele klachten, maar lang niet iedereen. Sommige mensen vallen juist af van bepaalde antidepressiva. Het is dus enorm belangrijk om je bewust te zijn dat bijwerkingen kunnen ontstaan en deze dien je met je behandelaar te evalueren.

Lees ook: Last van stress, een trauma of depressie? Dít is het effect op je darmen!

Stelling 8: Van antidepressiva word je een gevoelloze zombie.

FEIT/FABEL (deels waar)! Gevoelloosheid is geen bijwerking van antidepressiva, maar een symptoom van een ernstige depressie. Wel kan er wat afvlakking van de emoties bestaan als bijwerking. Echter, afvlakking of wegvallen van emoties is juist ook een symptoom van depressie. Wanneer mensen opknappen, gaan ze juist weer meer voelen. Soms is het afvlakken van de emoties juist een voordeel, met name bij depressies waarbij ook veel angstklachten bestaan. Vaak zijn er ook angstgevoelens die een depressie in stand houden. Wel constateren mensen die antidepressiva slikken vanwege een angststoornis soms een vervlakking van gevoelens, die ze vervelend vinden. Het is dus belangrijk om te weten dat er bepaalde bijwerkingen bestaan en deze goed in de gaten te houden.

Stelling 9: Antidepressiva kunnen invloed hebben op je seksleven.

FEIT! Eén van de bijwerkingen van antidepressiva is een verminderd libido. Bij sommige mensen is dit enkel een bijwerking bij het starten van de medicatie en bij anderen blijft dit zo. Overigens heeft niet iedereen hier last van, sommige mensen merken geen verschil in behoefte aan seks met of zonder antidepressiva. Als je antidepressiva slikt en merkt dat je last hebt van deze bijwerking, dan kun je dit bespreekbaar maken bij de arts die je dit heeft voorgeschreven. Aangezien dit een veelvoorkomende bijwerking is, is dit zeker niet gek, hoewel het wat ongemakkelijk kan voelen. Er kan dan in overleg gekeken worden naar een ander middel waarbij je geen last hebt van deze bijwerking.

Stelling 10: Moderne antidepressiva werken beter dan de oude.

FABEL! Het is belangrijk om te weten dat oude versus nieuwe antidepressiva eigenlijk een niet zo goede indeling is. Een betere indeling is op basis van de werking van een antidepressivum. Elk antidepressivum heeft een ander werkingsmechanisme dat bij verschillende aandoeningen wordt ingezet. Dit, omdat bepaalde antidepressiva bepaalde werkingsmechanismen hebben die bij bepaalde depressies beter lijken te werken. Zo kan bijvoorbeeld het ene antidepressivum beter ingezet worden bij een manische depressie, dan bij een postpartum depressie.

Lees ook: Wat zijn de kenmerken van een bipolaire stoornis?

Bij de behandeling met antidepressiva is het altijd belangrijk om de richtlijn te volgen. De richtlijn voor antidepressiva is namelijk gebaseerd op de laatste wetenschap, praktische overwegingen en veiligheid. Hierin wordt de volgende volgorde aangehouden:

SSRI
SNRI
TCA
TCA in combinatie met een ander middel
Elektroshock therapie.

Heb je vragen over de behandelkeuzes van de specialist? Stel je vragen gerust. Soms kan het nodig zijn om van de richtlijn af te wijken, bijvoorbeeld vanwege de achtergrond van de patiënt.

Stelling 11: De nieuwe antidepressiva hebben minder bijwerkingen.

FEIT/FABEL (deels waar)! Bij nieuwe middelen (SSRI’s) heb je minder kans op hinderlijke bijwerkingen als zweten en een droge mond, maar er zijn wel weer andere bijwerkingen waar je bij het gebruik van dit soort antidepressiva rekening mee moet houden. Gewichtstoename lijkt bij SSRI’s wat minder op te treden, seksuele klachten wat meer.

Bij de oude TCA’s zie je als bijwerkingen vooral:

Duizeligheid
Obstipatie
Droge mond
Wazig zien
Transpireren (zweten).

Bij de moderne antidepressiva gaat het om bijwerkingen zoals:

Misselijkheid
Diarree
Angst
Agitatie of nervositeit
Slapeloosheid
Overmatig zweten
Trillen
Stijve spieren
Hoofdpijn
Persistent Genital Arousal Disorder (PGAD)
Verminderd tot geen libido
Erectiestoornissen
Genitale gevoelloosheid
Opwindingsproblemen
Spermatozoïde met gebroken DNA (impotentie en onvruchtbaarheid bij mannen)
Verhoogde bloedingsneiging
Het onvermogen om een orgasme te krijgen.

De mogelijkheid bestaat dat seksuele problemen ook na beëindiging van de medicatie blijven bestaan. Deze Post-SSRI Sexual Dysfunction, zoals de aandoening wordt genoemd, kan enkele maanden of enige jaren duren en in enkele gevallen zelfs permanent zijn.

Daarnaast kunnen bij het gebruik van SSRI antidepressiva de volgende bijwerkingen optreden:

Schokkende bewegingen
Onrustig gevoel
Beklemmend gevoel
Duizelingen
Concentratiestoornissen

Stelling 12: Als één antidepressivum voor mij niet werkt, dan werken antidepressiva allemaal niet voor mij.

FABEL! Er zijn veel verschillende antidepressiva die ieder op een ander manier werken. Het doel is uiteindelijk min of meer hetzelfde, maar dat wordt op een andere manier bereikt. Alle antidepressiva zijn onder te verdelen in drie groepen, namelijk de SSRI, SNRI EN TCA. Mocht je een antidepressivum proberen uit de SSRI-groep en deze heeft bij jou geen effect, dan zou het zo kunnen zijn dat een middel uit de TCA- groep wel effect heeft. Het is dan ook zeker de moeite waard om een aantal middelen te proberen voordat je kunt stellen dat antidepressiva voor jou geen effect heeft.

Stelling 13: Mensen die antidepressiva slikken stoppen daarmee vanwege de bijwerkingen.

FEIT/FABEL (deels waar)! Veel patiënten gebruiken de medicatie niet (helemaal) volgens voorschrift. Een deel heeft hinder van seksuele bijwerkingen of overgewicht en stopt daarom de medicatie. Anderen durven er niet mee te beginnen uit angst voor de bijwerkingen. Maar bedenk dat die bijwerkingen lang niet altijd hoeven op te treden en dat medicatie altijd in overleg met de behandelaar kan worden aangepast.

Het is overigens belangrijk om antidepressiva in te nemen volgens voorschrift. Lukt dat niet, bijvoorbeeld vanwege bepaalde omstandigheden, licht dan altijd je behandelend arts in. Een antidepressivum kan namelijk een deel van zijn werking verliezen als je het niet optimaal gebruikt.

Lees ook: Lichaamsbeweging is bij matige depressie net zo effectief als antidepressiva.

Stelling 14: Antidepressiva verhogen de zelfmoordneiging.

FEIT/FABEL (deels waar)! Er bestaat hier thans nog veel onduidelijkheid over en het verschilt per per merk/type antidepressiva. Bij het antidepressivum middel paroxetine (merknamen: Seroxat, Paxil, Aropax, Deroxat, Xetanor, Rexetin, Motivan) kregen veel jonge gebruikers (kinderen en pubers) in Amerika last van zelfmoordneigingen. Tijdens rechtszaken in 2003 en 2004 in New York bleek uit interne memo’s dat de fabrikant al in 1998 op de hoogte was van deze bijwerking bij jongeren. Medewerkers was gevraagd dit onder de pet te houden.

Net als agressiviteit en moorddadigheid kan suïcide dus een bijwerking zijn van antidepressiva. Hoe je reageert op een bepaald middel verschilt van mens tot mens. Maar we weten dat sommige mensen bepaalde middelen niet goed verwerken. De stoffen hopen zich op in het lichaam en hebben een onvoorspelbare reactie in de hersenen.

In algemene zin neemt zelfmoord meestal af door behandeling met antidepressiva, omdat er minder depressies zijn. In een individueel geval kunnen remmingen wegvallen, terwijl de stemming nog niet verbeterd is. De stemmingsverbetering laat namelijk vaak wat langer op zich wachten. Deze afname van remming zou in een ernstige depressie soms tot zelfmoord kunnen leiden. Soms ook neemt de angst in het begin van de behandeling toe, maar of dat tot zelfmoord leidt is niet bekend.

Hierom is het belangrijk om een goede afweging te maken in het starten van antidepressiva en dienen suïcidale gedachten met de psychiater besproken te worden. Met name in de opstartfase, bij suïcidaliteit in de voorgeschiedenis en bij adolescenten. Dit omdat het risico op het toenemen van doodgedachten en hiermee suïcidaal gedrag bij die groep of in die periode vergroot is.

Lees ook: 21 tips tegen een dip of depressie.

Stelling 15: Alleen een psychiater mag antidepressiva voorschrijven.

FABEL! De huisarts mag het ook en doen het zelfs veel vaker dan een psychiater. Van alle recepten voor antidepressiva wordt volgens het RIVM ongeveer 80% voorgeschreven door de huisarts. De huisarts stelt vaak de diagnose, waarna de patiënt meestal bij hem/haar onder behandeling blijft. Een verwijzing naar een psychiater is nodig bij twijfel over de diagnose, bij ernstige depressies (bijvoorbeeld met zelfmoord of psychoses), als de behandeling niet werkt en als de patiënt al eerder psychiatrische behandeling kreeg. Een psycholoog of psychotherapeut is geen arts en mag geen medicatie voorschrijven.

Stelling 16: Praten is beter dan pillen.

FEIT/FABEL (deels waar)! Bij ernstige depressies kunnen we eigenlijk niet om medicatie of elektroconvulsieve therapie (ECT) heen, aangevuld met psychotherapie. Bij minder ernstige gevallen kan worden gekozen voor psychotherapie óf medicatie (of een combinatie van beide). Ook hierin is de keuze weer patiënt- en omgevingsafhankelijk. Voor bepaalde aandoeningen zijn bijzonder effectieve psychotherapieën ontwikkeld, zoals toenemende blootstelling (exposure) bij fobieën en cognitieve gedragstherapie bij een angststoornis.

Lees ook: Wat zijn de verschillen tussen mannen en vrouwen met een depressie?

Stelling 17: Antidepressiva zijn verslavend.

FEIT/FABEL (deels waar)! Zomaar staken is onverstandig, afbouwen moet geleidelijk en in overleg met de arts. Wel verslavend zijn slaap- en kalmeringsmiddelen (benzodiazepines), die je helpen als je onrustig bent, last hebt van angstgevoelens en als je slecht slaapt. Al na twee weken dagelijks gebruik kan gewenning optreden. De werking van deze medicijnen neemt af, en je hebt er steeds meer van nodig om hetzelfde effect te bereiken.

Na het stoppen met het antidepressivum kan iemand ontwenningsverschijnselen krijgen, heeft iemand meer kans op een (nieuwe) depressie, en kunnen angstklachten en dwangklachten terugkeren. Is er dan geen sprake van verslaving? Als je een langere tijd antidepressiva slikt, dan raakt je lichaam daar aan gewend. Dat er ontwenningsverschijnselen kunnen zijn betekent niet dat antidepressiva direct verslavend zijn. Bij een verslaving zie je vaak mensen steeds meer en vaker willen gebruiken, en ook echt ‘trek’ krijgen (craving). Dat zie je bij antidepressiva niet (maar wel bijvoorbeeld bij slaappillen). Stoppen met antidepressiva kan soms erg lastig zijn, maar toch lukt het elk jaar vele duizenden Nederlanders wel. Bij SHE Health Clinics kunnen we je er bij helpen!

Lees ook: Heb jij hulp nodig bij afbouwen medicijnen?

Één op de twee gebruikers heeft moeite de medicatie af te bouwen. Veel mensen zijn bang om te stoppen. Ze vrezen dat hun initiële klachten terugkomen. Het verwarrende is dat de onthoudingsverschijnselen van de medicatie dezelfde klachten kunnen geven als de klachten waarvoor mensen aan de medicatie begonnen. Dat vergt heel goede begeleiding. Die is er vaak niet. Met als gevolg dat mensen maar blijven slikken. Er is bestaat echter afbouwmedicatie: de zogenaamde ‘taperingstrips’. Dat zijn pillen met een minder werkzame stof. Helaas wordt dat middel sinds 2014 niet meer vergoed door zorgverzekeraars, doch de huisarts kan dat in overleg met de patiënt voorschrijven.

Lees ook: Oxycodon: ‘verslavende en gevaarlijke duivel in een doosje’.

Stelling 18: Antidepressiva verandert je persoonlijkheid.

FEIT/FABEL (deels waar)! Antidepressiva verandert niet zo zeer je persoonlijkheid, doch meer je gedrag. Als je altijd introvert bent, dan wordt je niet ineens extravert en zo is het ook met andere persoonlijkheidskenmerken. Wel is er een grijs gebied wat dit betreft. Als iemand van nature bijvoorbeeld wat pessimistisch is, dan kan antidepressiva ervoor zorgen dat de scherpe randjes er vanaf gaan en dat iemand wat meer de zonnige kant van het leven in gaat zien. De vraag is echter in hoeverre pessimisme echt een persoonlijkheidskenmerk is en vaststaat bij de geboorte. Zo is het ook met andere zaken zoals behoefte aan controle.

Last van depressieve klachten?

Heb je erg last van depressieve klachten? Neem dan contact op met je huisarts. En in geval van suïcidaal gedrag bel je met 113 (zelfmoord preventielijn).

Meer informatie of afspraak maken?

Wil je meer informatie of een afspraak maken met gespecialiseerde vrouwelijke psycholoog bij SHE Health Clinics? Neem dan a.j.b. rechtstreeks contact met ons op via 085-2019275 of via ons contactformulier.

Meer lezen over andere soorten feiten en fabels?