Wat zijn de symptomen en oorzaken van een eetstoornis?

8 juni 2022

Mensen die lijden aan een eetstoornis zijn extreem veel bezig met eten en hun gewicht. Dit beïnvloedt in grote mate hun dagelijks functioneren. De meest voorkomende vormen van een eetstoornis zijn:

Anorexia nervosa
Sadorexia
Boulimia nervosa
Eetbuistoornis (Binge Eating Disorder)
ARFID (Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder).

Naar schatting lijden er in Nederland meer dan 7.000 mensen aan anorexia en circa 25.000 aan boulimia. Ongeveer 1% van de volwassen bevolking lijdt aan een eetbuistoornis. Sadorexia en ARFID komen minder vaak voor.

Anorexia en boulimia komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Bij eetbuistoornis, sadorexia en ARFID is dat anders. De exacte verdeling is nog niet bekend, maar geschat wordt dat deze eetstoornissen ongeveer evenveel voorkomen bij mannen als bij vrouwen.

Lees ook: Tijdens coronacrisis is aantal jongeren met eetstoornis sterk gestegen.

1. Symptomen anorexia nervosa (anorexia)

Als je anorexia (anorexia nervosa) hebt ben je intens bang om aan te komen of dik te worden, ook al zit je ver beneden het gewicht dat voor je leeftijd en lengte normaal en gezond is. Je eet daarom extreem weinig. Je lichaamsbeeld is verstoord: al kun je je ribben tellen, toch voel je je dik en zie je een dik iemand wanneer je in de spiegel kijkt.

Het afvallen geeft je houvast, een gevoel van controle en het gevoel dat je ergens goed in bent. Eten doe je meestal volgens een dwangmatig patroon en vaak moet je het van jezelf eerst verdienen om te eten. Je moet bijvoorbeeld eerst tien keer de trap op en af en mag dan pas een bakje yoghurt.

2. Symptomen sadorexia

Sadorexia is een slecht begrepen eetstoornis, waar thans nog weinig onderzoek naar is gedaan. Het gaat over een evolutie van traditionele anorexia nervosa, maar het is veel gevaarlijker voor de gezondheid omdat het gedrag ook zelfbeschadiging of zelfmisbruik omvat: sadomasochisme. Met andere woorden, gewelddadige seksuele praktijken waarbij pijn betrokken is. De naam Sadorexia is dan ook een samenvoeging van sadomasochisme + anorexia. Een tweede naam voor Sadorexia is ‘pijn dieet’.

Vrouwen met sadorexia ontlenen seksueel genot aan zelfopgewekt braken of geseling, wat tot zelfbeschadiging leidt. Volgens een wetenschappelijk studie zou dit soort praktijken met de niveaus van geslachtshormonen of bepaalde neurologische patronen te maken kunnen hebben.

Er is een breed scala aan symptomen die kunnen wijzen op de mogelijkheid dat een persoon lijdt aan een eetstoornis zoals Sadorexia. De meest voorkomende zijn de volgende:

Snel en permanent gewichtsverlies. Vooral wanneer een Body Mass Index (BMI) van 17 of minder wordt bereikt.
Kneuzingen, wonden, vlekken, ontstekingen of littekens op polsen, armen, mond, benen, nek en enkels.
Mogelijke geschiedenis van: zelfverwonding, persoonlijkheidsstoornis(sen), anorexia, orthorexia of boulimia nervosa (boulimie).
Zelfisolatie zowel sociaal als van familie.
Uitblijven van menstruatie (Amenorroe).
Platte, vezelige en dunne spieren.
Vroege mentale en seksuele ontwikkeling bij adolescenten (overgang van jeugd naar volwassenheid).
Duizeligheid, darmproblemen en/of obstipatie.
Intolerantie voor de kou.
Verdwijning, in veel gevallen plotseling, van alle of sommige van de symptomen van de voorgaande eetstoornis. Bijvoorbeeld: depressie, gebrek aan zelfrespect, provocatie van overgeven, angst of perceptie van overgewicht/obesitas.

Lees ook: Sadorexia symptomen, oorzaken en behandeling.

3. Symptomen boulimia nervosa (boulimia)

Bij boulimia (boulimia nervosa) heb je regelmatig flinke eetbuien. Je eet binnen een korte tijd een hoeveelheid die andere mensen binnen die tijd absoluut niet zouden eten. Tijdens zo’n eetbui verlies je alle controle; je hebt het gevoel niet te kunnen stoppen met eten of je kunt niet beheersen wat of hoeveel je eet. Omdat je niet wilt aankomen, braak je na de eetbui alles uit, slik je laxeermiddelen, of probeer je een periode fanatiek te lijnen.

Voor de buitenwereld houd je je eetbuien geheim. Je plannen om normaal te eten mislukken steeds weer. Na elke eetbui voel je je schuldig, zwak of mislukt. Hoe beter je op gewicht blijft, of je eetpatroon kunt volhouden, hoe positiever je je over jezelf voelt.

4. Symptomen eetbuistoornis

Bij een eetbuistoornis (in het Engels: Binge Eating Disorder – BED) eet je ongewoon veel tijdens regelmatig terugkerende eetbuien. Je hebt het gevoel dat je geen controle hierover hebt. Na zo’n eetbui voel je je somber, schuldig of walg je zelfs van jezelf. In tegenstelling tot bij boulimia probeer je niet van het eten af te komen door overgeven of laxeren.

Lees ook: Hoe voorkom je een snack attack?

5. Symptomen eetstoornis ARFID

ARFID staat voor: Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder. In Nederland wordt het ook vermijdende/restrictieve voedselinnamestoornis genoemd. Bij de eetstoornis ARFID wil of durf je bepaald voedsel niet te eten en/of eet je te weinig. Hierdoor krijg je te weinig voedingsstoffen binnen.

Je eet bepaald voedsel niet. Je wilt bijvoorbeeld bepaald voedsel niet eten vanwege de geur, kleur of smaak, de temperatuur of door hoe het aanvoelt in je mond. Ook kan het zijn dat je bang bent om te slikken of te stikken.
Je eet te weinig. Het kan echter ook zijn dat je eigenlijk veel verschillende dingen eet, maar veel te weinig in hoeveelheid. Dit kan komen doordat je geen interesse hebt in eten of omdat je geen plezier beleeft aan eten.

De eetstoornis ARFID komt het meest bij jonge kinderen voor, maar ook jongeren en volwassenen kunnen hier last van hebben.

ARFID kun je herkennen aan de volgende verschijnselen:

Je wilt of durft bepaald eten niet te eten.
Omdat je te weinig binnenkrijgt, val je af of groei je slecht.
Het kan zijn dat je daardoor voedingssupplementen of sondevoeding nodig hebt.
Dat je te weinig eet komt niet door anorexia of boulimia. Je bent namelijk niet bang om aan te komen. Ook ben je niet ontevreden over je lichaam.
De eetstoornis ARFID komt vaak voor in combinatie met een angststoornis, autisme of ADHD, maar je kunt ook alleen ARFID hebben.

Je hebt géén ARFID als je bijvoorbeeld niet eet doordat je ziek bent. Je hebt ook geen ARFID als je te weinig binnenkrijgt doordat er te weinig eten is. Of doordat je niet mag eten op bepaalde momenten van je geloof of cultuur.

Overeenkomsten eetstoornissen

Het verschil tussen de bovenstaande verschillende eetstoornissen lijkt misschien groot. Echter, mensen met eetstoornissen hebben veel overeenkomsten, waaronder:

Je bent geobsedeerd door alles wat met eten, gewicht en lichaamsbeweging te maken heeft.
Je bent extreem bang om aan te komen en dik te zijn.
Je luistert niet naar je lichaam: je negeert signalen van honger of verzadiging.
Je houdt je eetprobleem zoveel mogelijk geheim.

Oorzaken van een eetstoornis

Er zijn wetenschappelijke tests die aantonen dat eetstoornissen op een basis van genetische veranderingen reageren. In dat licht kunnen omgevingsomstandigheden eenvoudigweg de aanstichter zijn die de kern van het probleem triggert.

Wat wel duidelijk is, is dat de sociale context en de opleiding die iemand krijgt, het risico op het ontwikkelen van dit soort problemen bepalen. Traumatische gebeurtenissen die gedurende het hele leven worden meegemaakt, bieden ook een mogelijke ondergrond voor het ontstaan van een eetstoornis van welke aard dan ook.

Samengevat ontstaat een eetstoornis meestal door een combinatie van verschillende factoren:

Aanleg
Omgeving
Ingrijpende gebeurtenissen
Persoonlijke eigenschappen.

Eetstoornissen ontstaan vaak in of na de puberteit. Dit is een levensfase met grote veranderingen. Een eetstoornis kan een reactie zijn op die veranderingen.

Ook een ingrijpende gebeurtenis zoals een scheiding, overlijden van een dierbare of (seksueel)misbruik kan aanleiding zijn voor een eetstoornis wanneer je niet kan omgaan met het hierbij horende verdriet, onverwerkte trauma of spanningen en stress.

Persoonlijke eigenschappen bij een eetstoornis

Persoonlijke eigenschappen spelen een grote rol bij het ontstaan van een eetstoornis. Mensen met een eetstoornis hebben vaak een aantal dezelfde eigenschappen:

Erg negatief denken over zichzelf (negatief zelfbeeld).
Weinig zelfvertrouwen.
Het gevoel tekort te schieten.
Bang zijn om afgewezen te worden.
Perfectionistische instelling.
Vaak moeilijk emoties kunnen uiten.
Depressieve gevoelens.

Behandeling eetstoornis

Met therapie komt 40% tot 60% van de mensen bijna helemaal van een eetstoornis af. Bij ongeveer 30-35% blijft de eetstoornis bestaan, doch worden de problemen wel minder.

De therapie van een eetstoornis begint vaak met het aanleren van een gezond eetpatroon. Bij anorexia en sadorexia leer je stap voor stap weer normaal te eten. En je leert om te gaan met de angst die je bij eten hebt. Bij boulimia gaat de therapie over het aanleren van een regelmatig eetpatroon. Is dit eenmaal verbeterd? Dan kijk je samen met de behandelaar naar de oorzaken van de eetstoornis. Je denkt bijvoorbeeld negatief over jezelf, je kunt slecht met spanningen omgaan of je hebt verdriet. Dit kunnen allemaal oorzaken zijn van je eetstoornis.

Medicijnen bij eetstoornissen

Soms schrijft de arts je antidepressiva voor. Dit gebeurt vooral bij sadorexia en boulimia. Deze medicijnen zorgen ervoor dat je minder eetbuien, minder agressie en minder depressieve gevoelens hebt.

Wat kun je zelf doen bij een eetstoornis?

Als je klachten hebt, dan is het belangrijk om daar iets aan te doen. Het belangrijkste is dat je toegeeft dat je problemen hebt met eten en daar iets aan wilt veranderen. Mensen met een eetstoornis zoals anorexia, sadorexia, boulimia en BED ontkennen vaak jarenlang voor zichzelf en hun omgeving dat ze eetproblemen hebben. Het is niet iets om je voor te schamen. Eetstoornissen zijn erg moeilijk om zelf te overwinnen. Je hebt daar professionele hulp bij nodig. Er bestaan tegenwoordig steeds betere therapieën voor eetstoornissen. Hoe eerder je erkent dat je een probleem hebt en een behandeling zoekt, hoe groter de kans is dat je er vanaf komt.

Ga naar je huisarts om je probleem te bespreken. Hij of zij kan je doorverwijzen naar een psycholoog. Veel instellingen voor geestelijke gezondheidszorg (GGZ-instellingen) hebben therapiegroepen voor mensen met eetstoornissen. Ook zijn er in veel steden zelfhulporganisaties. Bij zo’n organisatie vind je herkenning, erkenning, begeleiding en informatie om van je probleem af te komen. Er bestaan ook groepen voor partners en familieleden.

Als je eetstoornis ernstig is, dan kan een opname nodig zijn. Er bestaan speciale behandelcentra voor mensen met eetstoornissen. Jouw behandelaar bij SHE Health Clinics kan – indien nodig – een opname regelen, maar je kunt ook zelf contact opnemen.

Meer lezen over mentale gezondheid en gezonde leefstijl?