Vrouwen hebben 50-75% meer kans op bijwerkingen van medicijnen. Een muizenonderzoek helpt eindelijk verklaren waarom

5 september 2023

Vergeleken met mannen weten we veel minder over hoe vrouwen ziekten ervaren. Biomedisch onderzoek helpt ons de tijdlijn van ziekten te begrijpen en hoe we ze kunnen behandelen. In het verleden zijn de meeste wetenschappelijke onderzoeken en klinische studies uitgevoerd op mannelijke cellen en proefdieren, zoals muizen. Er werd aangenomen dat de resultaten van dergelijk “preklinisch” onderzoek op mannen ook voor vrouwen gelden. Toch ervaren mannen en vrouwen ziekten anders. Dat geldt ook voor de manier waarop ziekten zich ontwikkelen, de duur en ernst van symptomen, de effectiviteit van behandelingsopties en bijwerkingen bij medicatie.

Er blijken grote genderspecifieke verschillen te bestaan, die we in dit artikel op basis van wetenschappelijk onderzoek zullen belichten.

Kleinere lichamen?

Hoewel de verschillen tussen vrouwen en mannen nu algemeen erkend worden, worden ze nog niet volledig begrepen. En als gevolg daarvan zijn vrouwen vaak slechter af in de medische zorg en met medicatie.

Dit is vooral het geval voor geneesmiddelen op recept. Vrouwen ervaren ongeveer 50-75% meer bijwerkingen dan mannen. Hierdoor worden veel medicijnen van de markt gehaald uit bezorgdheid over gezondheidsrisico’s voor vrouwen.

Medicijnreacties bij vrouwen zouden eerder te wijten zijn aan sekseverschillen in lichaamsgewicht dan aan verschillen in de werking van het medicijn in het lichaam. Daardoor zou de dosering vaak te sterk zijn voor vrouwen.

Daarom denkt men dat als de dosering van medicijnen wordt aangepast aan het lichaamsgewicht, vrouwen vaak een lagere dosering krijgen dan nu het geval is – wat bijwerkingen kan verminderen. Maar dat is misschien niet het geval. Want er spelen bij vrouwen meer factoren een rol dan alleen gewicht en lichaamsbouw.

In nieuw onderzoek, gepubliceerd in Nature Communications, laten de onderzoekers zien dat deze basisaanname in de biogeneeskunde – dat vrouwen “kleinere versies” van mannen zijn – niet wordt ondersteund voor de meeste preklinische eigenschappen (zoals glucosespiegels).

Het is dus onwaarschijnlijk dat medicijnreacties bij vrouwen worden verlicht door simpelweg de dosis aan te passen aan het lichaamsgewicht.

Lees ook: Meeste medicijnen niet op vrouwen getest.

Ongewenste bijwerkingen van medicijnen komen vaak voor en kosten de gezondheidszorg veel geld!

Beslissingen over de gezondheidszorg voor vrouwen baseren op onderzoek dat is uitgevoerd op mannen – en vice versa – heeft mogelijk ingrijpende gevolgen. In het geval van bijwerkingen van medicijnen zijn de gevolgen zowel klinisch als economisch gezien aanzienlijk.

In een recent onderzoek werd geschat dat 250.000 ziekenhuisopnames per jaar in Australië verband houden met medicatie, wat de gezondheidszorg jaarlijks ongeveer 1,4 miljard dollar kost.

Het is ook aangetoond dat medicijnreacties het verblijf in het ziekenhuis verlengen. In een groot Brits onderzoek verbleven patiënten die met een bijwerking in het ziekenhuis waren opgenomen, gemiddeld acht dagen.

Vrouwen noemen bijwerkingen vaak als reden voor het stoppen met medicijnen. Als de gewichtsgecorrigeerde dosering van medicijnen de bijwerkingen zou kunnen verminderen, zouden vrouwen meer voordeel kunnen halen uit het gezondheidszorgsysteem.

Lees ook: Langdurig medicijngebruik zonder check-up: risico’s nemen toe.

Vrouwen hebben 50-75% meer kans op bijwerkingen van medicijnen. Een muizenonderzoek helpt eindelijk verklaren waarom

Het gewicht van bewijs

Maar welk bewijs hebben we dat aanpassing van het gewicht werkt? De Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) heeft voor sommige medicijnen (zoals het slaapmiddel zolpidem) al doseringsaanpassingen voor vrouwen aanbevolen. Daarnaast lijkt een aangepaste dosering voor sommige antischimmelmedicijnen en antihypertensiva te werken.

Aan de andere kant zijn medicijnreacties sterk gekoppeld aan wat het medicijn in het lichaam doet bij vrouwen, en minder sterk bij mannen. Er zijn ook veel gedocumenteerde verschillen in de fysiologie tussen mannen en vrouwen die verband houden met de manier waarop geneesmiddelen door het lichaam worden opgenomen en geklaard, en niet met het lichaamsgewicht.

Lees ook: Welke ziektes komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen?

Om dit tot op de bodem uit te zoeken is een grootschalige aanpak nodig. De onderzoekers leenden een methode die routinematig wordt gebruikt in de evolutiebiologie, bekend als “allometrie“, waarbij een verband tussen een interessante eigenschap en lichaamsgrootte wordt onderzocht op een logische schaal.

Ze pasten allometrieanalyses toe op 363 preklinische kenmerken bij mannetjes en vrouwtjes, die meer dan twee miljoen datapunten van het International Mouse Phenotyping Consortium omvatten.

Ze richtten zich op een van de meest voorkomende ziektemodeldieren: muizen. En ze vroegen zich af of sekseverschillen in preklinische kenmerken – zoals vetmassa, glucose en LDL-cholesterol – verklaard konden worden door alleen het lichaamsgewicht.

De analyses van de wetenschappelijk onderzoekers wezen uit dat er sekseverschillen zijn in veel kenmerken die niet verklaard kunnen worden door verschillen in lichaamsgewicht. Enkele voorbeelden zijn fysiologische kenmerken, zoals ijzergehaltes en lichaamstemperatuur, morfologische kenmerken zoals vetvrije massa en vetmassa, en hartkenmerken zoals hartslagvariabiliteit.

Lees ook: Waarom worden bepaalde ziektes bij vrouwen niet op tijd ontdekt?

Vervolgens ontdekten ze dat de relatie tussen een eigenschap en lichaamsgewicht aanzienlijk varieerde voor alle eigenschappen die ze onderzochten, wat betekent dat de verschillen tussen mannetjes en vrouwtjes niet gegeneraliseerd konden worden: vrouwtjes waren niet simpelweg kleinere versies van mannetjes.

Het negeren van deze verschillen in sommige gevallen, zoals metingen van bloedcellen, botten en organen, kan resulteren in het missen van een groot deel van de populatievariatie voor een bepaalde eigenschap: tot 32% voor vrouwtjes en 46% voor mannetjes.

Deze complexiteit betekent dat we sekseverschillen voor het doseren van medicijnen per geval moeten bekijken.

Lees ook: Welke medicijnen hebben het grootste risico op bijwerkingen of vergiftiging?

One size does not fit all

In een tijdperk waarin interventies in de gepersonaliseerde geneeskunde binnen handbereik liggen en patiëntspecifieke oplossingen in het verschiet liggen, weten we nu dat gegevens op basis van geslacht hard nodig zijn om de zorg op een rechtvaardige en effectieve manier vooruit te helpen.

Deze studie onthult de manieren waarop mannen en vrouwen kunnen verschillen in veel preklinische eigenschappen, wat aangeeft dat biomedisch onderzoek zich meer moet richten op het meten hoe en op welke manieren de seksen verschillen.

In het bijzonder wanneer een relatie tussen sekse en de dosis van een geneesmiddel aan het licht komt, suggereren de onderzoeksgegevens dat de dosis-respons waarschijnlijk verschillend is voor mannen en vrouwen.

De methoden in hun studie zouden anderen kunnen helpen om de aard van deze verschillen te verduidelijken en een manier kunnen bieden om medicijnreacties te verminderen.

Lees ook: Een bredere visie op de gezondheid van vrouwen.

Vrouwspecifieke klinische studies

Om het verschil te kunnen maken in het ontwikkelen en testen van bestaande en nieuwe medicijnen voor vrouwen, voert ons zusterbedrijf FemTrials klinische studies voor en door vrouwen uit.

Lees ook: Geneesmiddelenonderzoek: waarom zouden er meer vrouwen aan mee moeten doen?

Meer informatie of afspraak maken?

Wil je meer informatie of een afspraak maken met een ervaren vrouwelijke arts of specialist? Neem dan a.j.b. rechtstreeks contact met ons op via 085-2019275 of via ons contactformulier.

Meer lezen over medicijnen, vrouwengezondheid en gezonde leefstijl?