Uit een recente gedetailleerde analyse van de voorschrijftrends voor ADHD-medicijnen blijkt dat het aantal voorschriften voor ADHD-medicijnen tussen 2013 en 2022 ruim is verdubbeld. Hoewel dit duidelijk een belangrijke bevinding is, moet deze worden gezien in de context van het totale voorschrijfgedrag, de aanbevelingen van richtlijnen en, wat belangrijk is, de prevalentie van ADHD.
In dit artikel beschrijven we wat ADHD is, hoe je ADHD herkent, wat de mogelijke behandelingen zijn en welke medicijnen kunnen helpen.
ADHD problematiek
ADHD staat voor Attention-Deficit Hyperactivity Disorder (aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit). De belangrijkste verschijnselen van ADHD zijn gebrek aan aandacht, concentratieproblemen, impulsiviteit en hyperactiviteit. Naast deze kernsymptomen zijn er ook andere, met ADHD geassocieerde kenmerken, zoals: spanning en sensatie zoeken, frequente stemmingswisselingen en woedebuien. ADHD begint op de kinderleeftijd en blijft vaak voortduren in de adolescentie en volwassenheid. Bij een aantal patiënten neemt de ernst van de klachten af, maar bij 60 procent blijven de symptomen hinderlijk. De grote meerderheid (90 procent) houdt last van disfunctioneren op volwassen leeftijd. Wereldwijd heeft ongeveer 5% van de kinderen en adolescenten en 2,5% van de volwassenen ADHD. Hoewel ADHD een neurologische ontwikkelingsstoornis is die over het algemeen in de kindertijd begint, duren de symptomen en/of moeilijkheden die met de stoornis geassocieerd worden voort in de adolescentie en volwassenheid.
In Nederland en veel Westerse landen wordt ADHD nog steeds ondergediagnosticeerd in de kindertijd. Dit betekent dat ADHD voor velen pas op volwassen leeftijd voor het eerst gediagnosticeerd wordt.
Internationale ADHD-richtlijnen en ook de Nederlandse ADHD-richtlijn, noemen medicatie als de meest effectieve aanpak om de belangrijkste ADHD-symptomen te verminderen. Maar niet-medicamenteuze behandelingen kunnen extra ondersteuning bieden om de dagelijkse impact van ADHD-symptomen te minimaliseren.
Lees ook: ADHD bij vrouwen: dít wil je weten!
Dus, wat is ADHD?
De belangrijkste kenmerken van ADHD zijn echte en substantiële moeite hebben om aandacht en focus te houden (vooral bij activiteiten die niet van groot belang zijn), slechte organisatorische vaardigheden, vergeetachtigheid, impulsiviteit (beslissingen nemen voordat je nadenkt) en overactiviteit (rusteloos, zenuwachtig, altijd onderweg).
We hebben allemaal wel eens last van deze symptomen, maar bij mensen met ADHD worden deze symptomen meestal op een hoog niveau ervaren en hebben ze een negatieve invloed op het dagelijks leven. ADHD is niet nieuw; rapporten over de aandoening die we nu ADHD noemen gaan terug tot de jaren 1700.
Dit zijn de kenmerken die kunnen wijzen op ADHD bij volwassenen:
- Concentratieproblemen: snel afgeleid zijn, moeite met details hebben, slordigheidsfouten maken, niet goed kunnen luisteren.
- Hyperactiviteit: niet stil kunnen zitten, onrustig zijn, vaak friemelen of wiebelen met handen of voeten.
- Impulsiviteit: impulsen niet kunnen onderdrukken, snel reageren zonder na te denken, moeite hebben met wachten op je beurt.
- Oververmoeidheid: moeite hebben met in slaap vallen, vaak wakker worden ‘s nachts, niet uitgerust wakker worden.
- Stressklachten en burn-out: snel overprikkeld zijn, moeite hebben met ontspannen, gevoel van uitputting.
- Stemmingsproblemen: snel geïrriteerd zijn, stemmingswisselingen, somberheid.
- Laag zelfbeeld: moeite hebben met zelfvertrouwen, gevoelens van onzekerheid.
Echter, deze bovenstaande symptomen ook kunnen voorkomen bij andere aandoeningen of problemen, dus het is altijd belangrijk om een professionele diagnose te krijgen. Een diagnose van ADHD bij volwassenen wordt gesteld door een professional met expertise op het gebied van ADHD, die een uitgebreid klinisch onderzoek uitvoert en de antwoorden weegt en beoordeelt of een symptoom aanwezig is of niet.
Lees ook: Hoe ga je om met psychische klachten bij jezelf of vriendinnen?
Waarom nemen de voorschriften voor ADHD-medicatie toe?
De huidige ADHD-richtlijnen bevelen medicatie aan als eerstelijnsbehandeling voor ADHD. Het is daarom niet verwonderlijk dat het aantal voorschriften toeneemt naarmate de herkenning verbetert en het aantal diagnoses meer overeenkomt met het werkelijke aantal gevallen van ADHD.
Volgens de huidige gegevens wordt ongeveer 4% van de kinderen en adolescenten behandeld voor ADHD, wat redelijk is gezien de prevalentie van ongeveer 5%.
Voor volwassenen zijn de percentages echter veel lager, rond de 0,4%. Dit betekent dat minder dan één op de vijf volwassenen met ADHD momenteel ADHD-medicatie krijgt. Hoewel dit een verbetering is ten opzichte van 2013 – toen de percentages minder dan de helft bedroegen – is er duidelijk nog een weg te gaan.
Wat zijn de belangrijkste medicijnen tegen ADHD?
Van verschillende medicijnen is aangetoond dat ze zeer effectief zijn bij het verminderen c.q. onderdrukken van de belangrijkste symptomen van ADHD bij kinderen, jongeren en volwassenen.
Stimulerende medicijnen zoals methylfenidaat, dexamfetamine en lisdexamfetamine worden nu beschouwd als de eerstelijns medicijnen voor ADHD. Er wordt gedacht dat deze medicijnen werken door de efficiëntie in verschillende belangrijke hersencircuits te verhogen door hun werking op de neurotransmitters dopamine (de chemische stof in de hersenen die ervoor zorgt dat je je goed voelt) en noradrenaline (de chemische stof die, wanneer deze vrijkomt, de alertheid en aandacht vergroot). De effecten van deze medicijnen zijn snel en vrijwel onmiddellijk merkbaar.
Er zijn twee niet-stimulerende medicijnen goedgekeurd voor de behandeling van ADHD, atomoxetine en guanfacine. De niet-stimulerende middelen zijn minder effectief dan de stimulerende middelen en het duurt meestal enkele weken voordat ze een klinisch effect hebben. Om deze redenen worden ze over het algemeen gereserveerd als tweedelijnsbehandeling.
ADHD-medicijnen zijn niet gemakkelijk te verkrijgen. Ze kunnen alleen worden voorgeschreven aan mensen die de diagnose ADHD hebben gekregen. Voor veel mensen kan dit een lang proces zijn door een tekort aan goed opgeleide artsen. Volgens de huidige richtlijnen moet de diagnose ADHD worden gesteld door een zorgverlener met ervaring op dit gebied, zoals een kinderarts, psychiater of psycholoog.
Het diagnostische proces voor ADHD moet bestaan uit een gedetailleerde klinische voorgeschiedenis die onderzoekt wanneer de symptomen begonnen en hoe ze het dagelijks leven beïnvloeden. Als onderdeel van de beoordeling van ADHD bij kinderen moet informatie worden verzameld van ouders en school. Voor volwassenen die een nieuwe diagnose willen, is er bewijs nodig van het begin van de symptomen in de kindertijd. Dit kan inhouden dat de zorgverlener oude schoolrapporten bekijkt of met de ouders van de volwassenen spreekt.
Lees ook: Meeste medicijnen niet op vrouwen getest.
Welke andere niet-medicamenteuze ondersteuning moet worden aangeboden?
Ondersteuning zal verschillen voor kinderen/adolescenten en volwassenen. Ongeacht de leeftijd moeten aanpassingen aan de omgeving worden overwogen om de persoon zo goed mogelijk te ondersteunen. Voor volwassenen kan dit betekenen dat de omgeving op school of op het werk moet worden aangepast.
Slaaptekort kan de symptomen van ADHD verergeren, dus aanpassingen in de leefstijl kunnen worden overwogen om de impact van ADHD te helpen verminderen, zoals een goede nachtrust en regelmatige lichaamsbeweging.
Lees ook: Door goed slapen leef je langer: 5 belangrijke voorwaarden.
De meeste mensen met ADHD hebben ook een of meer bijkomende psychische problemen (zoals angst of depressie). Met deze extra uitdagingen moet rekening worden gehouden bij het plannen van de behandeling en ondersteuning.
Voor kinderen met ADHD is de belangrijkste evidence-based niet-medicamenteuze ondersteuning die geboden kan worden ondersteuning voor ouders. Dit is niet omdat ADHD veroorzaakt wordt door slecht ouderschap; daar is geen bewijs voor. Het is eerder zo dat ouders vaak behoefte hebben aan de mogelijkheid om ondersteuning te krijgen, omdat het opvoeden van een kind met ADHD soms een uitdaging kan zijn.
Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat het bieden van ondersteuning aan ouders van kinderen met ADHD geassocieerd wordt met positiever opvoedingsgedrag en minder gespannen ouder-kind relaties. Voor oudere adolescenten en volwassenen met ADHD zijn cognitieve gedragstherapieën de belangrijkste niet-medicamenteuze ondersteuning die geboden kan worden.
Dit zijn de meest voorkomende behandelingen die bij volwassenen met ADHD naast of in plaats van medicatie gebruikt kunnen worden:
- Psycho-educatie: Dit is een educatieve therapie die gericht is op het begrijpen van ADHD en het leren van strategieën om ermee om te gaan. Het kan helpen bij het verbeteren van het zelfbewustzijn en het verminderen van stress.
- Cognitieve gedragstherapie (CGT): Dit is een vorm van therapie die gericht is op het veranderen van negatieve denkpatronen en gedrag. Het kan helpen bij het verbeteren van de concentratie en het verminderen van impulsiviteit.
- Vaktherapie: Dit zijn therapieën zoals muziektherapie, dramatherapie en psychomotorische therapie die vaak worden ingezet als aanvullende hulpvorm. Het kan helpen bij het verminderen van stress en het verbeteren van het zelfbewustzijn.
- Coaching: Dit is een vorm van begeleiding die gericht is op het verbeteren van het dagelijks functioneren. Coaching kan helpen bij het ontwikkelen van strategieën om om te gaan met ADHD-symptomen op het werk en in het dagelijks leven.
De behandeling van ADHD moet veelomvattend zijn en zal meestal zowel medicamenteuze als niet-medicamenteuze interventies en leefstijlaanpassingen omvatten. Welke behandeling het beste werkt voor welke patiënt, hangt echter af van het individu en hoe ADHD hun leven beïnvloedt.
Lees ook: Ritalin: wat zijn de alternatieven?
Meer lezen?
- SHE Health Clinics infopagina psychologisch zorgaanbod.
- SHE Health Clinics infopagina stress en burn-out.
- SHE Health Clinics infopagina angst- of piekerstoornis.
- SHE Health Clinics infopagina depressie.
- Persoonlijkheidsstoornissen: wat zijn dat?
- Welke psychische klachten komen bij vrouwen het meest voor?
- Depressiviteit rondom je menstruatie: wellicht is het PMS of PMDD?
- Hoe blijf je met een gezonde leefstijl hormonaal in balans?
- 20 tips om cortisol te verlagen.
- Heb je veel stress? Kijk dan uit voor overspannenheid en een burn-out!
- Waarom worden bepaalde ziektes bij vrouwen niet op tijd ontdekt?
- Langdurig medicijngebruik zonder check-up: risico’s nemen toe.
- Psychotische klachten bij vrouwen: door de overgang nog kwetsbaarder?
- Langer leven dankzij krachttraining.
- 33 ziektes die bij vrouwen moeilijk worden ontdekt.
- Wat gebeurt er met je als je regelmatig aan yoga doet?
- Verband tussen vitamine D-tekort en depressie bij vrouwen.
- Effectiever medicijngebruik door DNA-profiel.
- Ademhalingsoefening tegen angst, stress en depressie.
- Jongeren nemen vaker doelbewust overdosering medicijnen.
- Dít is hoe stress en ontstekingen met elkaar in verband staan.
- Sta je op een wachtlijst voor de psycholoog? Dit zijn je opties voor hulp.
- Vrouwen hebben meer last van autisme en het is moeilijker te herkennen dan bij mannen.
Bronnen: SHE Health Clinics, The Conversation, Richtlijnendatabase
