20 vragen over hartfalen

3 januari 2024

Meer dan 180.000 Nederlanders hebben het, soms zonder dat ze het zelf weten: hartfalen! Vermoeidheid, kortademigheid, kriebelhoest en slecht slapen: misschien is het (chronisch) hartfalen. Hart- en vaatziekten zijn doodsoorzaak nummer één bij vrouwen. Dagelijks sterven meer vrouwen dan mannen aan een hartziekte.

Gelukkig zijn artsen steeds beter in staat hartfalen in een vroeg stadium op te sporen. Echter, bij vrouwen is dat soms net iets moeilijker dan bij mannen. Daarom hierbij 20 veel gestelde vragen over hartfalen:

1. Wat is hartfalen?

In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, is hartfalen geen ziekte, maar een verzamelnaam voor verschijnselen en klachten. Die ontstaan als de hartspier door een beschadiging niet goed meer in staat is het bloed door het lichaam te pompen. Elke aandoening waarbij het hart beschadigd raakt, kan tot hartfalen leiden. In ongeveer 80 procent van de gevallen is een hartinfarct de boosdoener. Andere mogelijke oorzaken zijn een langdurig hoge bloeddruk, een infectieziekte in de hartspier (cardiomyopathie) of niet goed werkende hartkleppen. Kapotte hartspiercellen herstellen niet. In de plaats daarvan vormt zich stug bindweefsel. Hoe stijver de hartspier, hoe moeilijker het hart zich vult met bloed.

Als we het over hartfalen hebben, bedoelen we meestal chronisch hartfalen. Dat wil zeggen dat de verschijnselen geleidelijk aan ontstaan. Er is ook nog acuut hartfalen; het hart functioneert dan plotseling niet meer, bijvoorbeeld door een ontsteking van de hartklep. Dit artikel gaat over chronisch hartfalen.

Lees ook: Hartfalen bij vrouwen: doodsoorzaak nummer één!

2. Wat merk je van hartfalen?

Als de pompfunctie van het hart niet goed meer werkt, hoopt zich bloed vóór het hart op, of pompt het hart te weinig bloed uit. Als gevolg daarvan ontstaan er allerlei klachten. Afhankelijk van de ernst van het hartfalen treden die alleen op bij (forse) inspanning of juist in rust.

Het lichaam kan vocht gaan vasthouden, waardoor de patiënt dikke benen en enkels krijgt en aankomt zonder extra te eten. Als het bloed zich vóór het hart ophoopt, stijgt de druk in de longbloedvaten. De longen worden daardoor stugger en minder beweeglijk. Met als gevolg kortademigheid en prikkelhoest, vooral bij inspanning. De hoest en kortademigheid worden erger als je ligt. Verder moeten hartfalenpatiënten ’s nachts vaker en vooral ook meer plassen dan overdag.

Uit onderzoek blijkt dat 66 procent van de patiënten ernstige beperkingen ondervindt bij lichamelijke activiteiten zoals traplopen. 36 procent van hen heeft last bij dagelijkse activiteiten zoals douchen of aankleden en 20 procent wordt gehinderd bij sociale activiteiten. Deze cijfers zijn drie keer hoger dan bij ouderen die géén ziekte of aandoening hebben.

Lees ook: Het verschil tussen een hartstilstand, hartaanval en hartfalen.

3. Wat zijn de meest voorkomende symptomen van hartfalen?

De klachten die iemand met deze aandoening heeft, verschillen van persoon tot persoon. Ook hoe ernstig deze het leven beïnvloeden hangt af van een groot aantal factoren. De Hartstichting stelt dat er drie symptomen zijn die vaak voorkomen bij hartfalen:

Kortademigheid is de eerste. Vooral bij inspanning zijn mensen met hartfalen snel buiten adem, bijvoorbeeld wanneer ze de trap oplopen of een flinke wandeling maken.
Vermoeidheid staat op nummer twee. Het sluipt er meestal een beetje in, maar vaak merken mensen met hartfalen dat ze steeds sneller moe zijn. Kon je een paar maanden geleden makkelijk de dag doorkomen, maar heb je nu echt een middagdutje nodig? Dan kan dat een teken zijn.
Vochtophoping komt ook veel voor en staat daarom ook in deze lijst met drie veelvoorkomende symptomen bij hartfalen. Dat komt omdat de organen minder bloed krijgen en daardoor de nieren extra zout en vocht vast gaan houden. Je ziet bijvoorbeeld een afdruk van je sok op je enkels, of hebt ineens een dikkere buik. Soms kun je wel 2 á 3 kilo aankomen door dit vocht, wanneer je ernstig hartfalen hebt.

Echter, dat zijn niet de enige symptomen die voorkomen bij hartfalen. Hoewel deze drie het meest voor de hand liggen en passend zijn bij een hartaandoening, kunnen er ook klachten op andere plekken in het lichaam ontstaan. Het UMC Utrecht meldt bijvoorbeeld ook deze – soms verrassende – symptomen van hartfalen:

Koude handen en voeten door slechtere doorbloeding.
Een vol gevoel in de bovenbuik en/of verminderde eetlust; dit symptoom ontstaat meestal door vochtophoping in de buik.
Verstopping van de darmen: ook dit orgaan krijgt minder bloed toegevoerd vanuit het hart, waardoor de pompfunctie en kracht van de darm afneemt.
Hartkloppingen.
Duizeligheid.
Geheugenverlies, lusteloosheid en een onrustig gevoel; dit komt door een combinatie van vermoeidheid en de verminderde bloedtoevoer naar het brein.

Let op! Heb je plotseling last van pijn op de borst of ernstige kortademigheid? Bel dan alarmnummer 112 of het spoednummer van je huisarts. Dit kan namelijk wijzen op een plotselinge verergering van hartfalen of een hartinfarct.

Lees ook: Déze verrassende symptomen kunnen wijzen op hartfalen.

4. Hebben vrouwen andere symptomen bij een hartinfarct dan mannen?

Ja, naast de reeds bekende symptomen en klachten bij mannen, kunnen vrouwen andere klachten hebben.

Een pijnlijk, drukkend gevoel op de borst is één van de meest bekende symptomen van een hartinfarct. Echter, bij vrouwen hoeft deze klacht lang niet altijd voor te komen. Vrouwen hebben veel vaker last van wat meer ‘vage’ klachten die je misschien niet zo snel aan een hartinfarct zou koppelen.

Enkele symptomen die op een hartinfarct bij vrouwen kunnen wijzen zijn:

Pijn achter in de rug, linker kaakhoek, nek en schouder.
Kortademigheid, gevoel van luchttekort.
Een grieperig gevoel; misselijkheid, overgeven (braken) en koude rillingen.
Vermoeidheid en een zwak gevoel.
Angst.
Geen eetlust.
Een gevoel van onbehagen.

Zoals je misschien ziet, zijn er veel symptomen die overeen lijken te komen met klachten die je door de overgang of stress kunt hebben. Dit is dan ook vaak de reden dat vrouwen niet tijdig naar de huisarts of cardioloog gaan. Neem je klachten serieus en wees tegenover je arts duidelijk over welke klachten je hebt en wanneer ze optreden. Probeer niet zelf met verklaringen te komen, de arts is er om uiteindelijk de juiste diagnose te stellen.

Lees ook: Déze 6 symptomen kunnen wijzen op een hartinfarct bij vrouwen.

5. Wat zijn vaak voorkomende klachten bij vrouwen die kunnen duiden op een hartprobleem?

Klachten en symptomen die bij vrouwen kunnen duiden op hartproblemen zijn onder andere:

Pijn tussen de schouderbladen en nek.
Pijn in de kaak of kaken.
Duizeligheid en een onverklaarbare vaak extreme vermoeidheid.
Kortademigheid.
Een onrustig zwaar gevoel op de borst of het gevoel alsof er een band om je borst zit.
Pijn en/of krampen in één van de bovenarmen.
Misselijkheid.

Natuurlijk kunnen deze klachten ook heel goed een andere en meer onschuldige oorzaak hebben, maar ze kunnen óók op hartklachten wijzen. Neem het zekere voor het onzekere en laat het checken! Beter een keer teveel naar de (huis)arts dan het risico te lopen op gemiste hartaandoeningen.

Lees ook: Hoe herken je een hartinfarct bij vrouwen?

6. Welke risicofactoren kunnen bij vrouwen een rode vlag zijn?

Een aantal factoren kunnen duiden op een verhoogd risico, waaronder:

Erfelijkheid
Hoge bloeddruk
De overgang
Hoge bloeddruk gedurende de zwangerschap (vaak hormonaal gerelateerd)
Een ongezonde leefstijl
Overgewicht
Stress
Diabetes.

Dit zijn de meest voorkomende factoren, anders dan bij mannen spelen vaak ook hormonale invloeden of veranderingen een grote rol.

Lees ook: Wat zijn de symptomen van hartziekten bij vrouwen?

7. Wordt het vrouwenhart anders ziek?

Ja! Wist jij dat hoge bloeddruk bij vrouwen meer invloed heeft dan op mannen? Dat er bij vrouwen vaak wordt gedacht aan stress, een burn-out of de overgang en dat vrouwen ermee door blijven lopen? En wist je dat het lang hebben van hoge bloeddruk een enorme grote impact heeft op het hart en de aders?

Normaal gesproken krijgt je hartspier zuurstofrijk bloed via de kransslagaders. Deze vaten rond het hart vertakken zich in kleine vaten en tenslotte in minuscule haarvaatjes. Als de toestroom van zuurstofrijk bloed belemmerd wordt, zorgt dat voor klachten zoals pijn op de borst. De medische term hiervoor is angina pectoris of hartkramp. Als de bloedstroom helemaal stopt, is er sprake van een hartinfarct. Mannen met dit soort hartklachten hebben meestal aderverkalking in de grote kransslagaders. Bij 75 tot 80% van de mannen met angina pectoris is de oorzaak te vinden in het dichtslibben van deze grote vaten. Bij vrouwen zit dat anders. Bij hen is meestal pas op latere leeftijd, boven de 70, sprake van aderverkalking van de grote vaten. De verkalking zit bij hen op middelbare leeftijd (40-70 jaar) vaker verspreid in de kleinere vaten. Deze zijn te klein om dicht te slibben, maar ze worden wel stugger. Dit kan voor vaatkramp zorgen. Bij vrouwen wordt angina pectoris voor 80 tot 90% veroorzaakt door kramp in de grote en kleine (haar)vaten.

Lees ook: Wat is er zo anders aan het vrouwenhart?

8. Waarom is hartcatheterisatie of een CT-scan vaak bij vrouwen nodig?

Verkrampte vaten vragen een andere diagnostiek dan dichtgeslibde vaten. De fietstest wijst bijvoorbeeld bij vrouwen vaak niks uit. De hartcatherisatie die bij mannen de vernauwde kransvaten goed in beeld brengt, is bij problemen in het vrouwenhart moeilijker te lezen voor de cardioloog. Een CT-scan kan het risico op hartproblemen bij vrouwen beter in kaart brengen. Het echo-onderzoek is eveneens een goede manier om de vaatproblemen bij vrouwen in kaart te brengen. De eerste stappen in de behandeling zijn hetzelfde als bij mannen: een gezonde leefstijl en indien nodig risicofactoren als hoog cholesterol, hoge bloeddruk of diabetes aanpakken. De medicijnen van voorkeur zijn echter anders. Voor vrouwen is het dus verstandig om een vrouwelijke cardioloog bij SHE Health Clinics op te zoeken die is gespecialiseerd in het vrouwenhart.

9. Wanneer moet je naar de huisarts met klachten van hartfalen?

“Niets om je zorgen over te maken”, zullen veel mensen denken bij alledaagse klachten zoals vermoeidheid, kortademigheid, kriebelhoest en slecht slapen. Of: “Het zal wel komen omdat ik ouder word.” Zo kan hartfalen lang verborgen blijven, terwijl de patiënt zich steeds rotter gaat voelen. En dat terwijl de klachten met goede medicatie en een aangepaste leefstijl vaak flink kunnen afnemen. Kortom: als u last hebt van één of meerdere van bovenstaande klachten, ga er dan mee naar uw huisarts.

Op de website van de Hartstichting kun je een test doen, waarin je binnen een minuut ontdekt of het verstandig is om een afspraak te maken met je huisarts. Bij twijfel of wanneer je je zorgen maakt, is het sowieso altijd slim om een dokter op te zoeken.

Lees ook: Van hartaandoeningen tot spiraaltjes: Hoe artsen de pijn van vrouwen wegwuiven.

10. Hoe is de prognose bij hartfalen?

Van de hartfalenpatiënten die uitsluitend klachten hebben als ze zich inspannen, overlijdt 20 procent binnen één jaar en 50 procent binnen vijf jaar. Voor patiënten met klachten in rust is de sterftekans binnen één jaar zelfs 65 procent. Voor de prognose maakt het niet uit wat de achterliggende oorzaak van het hartfalen is.

11. Komt hartfalen vaak voor?

Jaarlijks krijgen ongeveer 35.000 mensen last van hartfalen. In totaal zijn er nu zo’n 180.000 patiënten in Nederland. Ieder jaar worden circa 25.000 van hen in het ziekenhuis opgenomen. Ieder dag overlijden er gemiddeld 55 vrouwen aan hartfalen.

Naar verwachting zal het aantal mensen met hartfalen de komende jaren flink toenemen. Dat komt omdat we langer leven en omdat er steeds meer mensen zijn met diabetes, COPD (chronische bronchitis of longemfyseem) en ernstig overgewicht – zij hebben veel kans op ziekten die tot hartfalen kunnen leiden. Daar komt bij dat een hartinfarct door betere behandelmogelijkheden in steeds minder gevallen fataal is. Dat betekent: meer mensen met een beschadigde hartspier en dus meer patiënten.

Lees ook: Checklist van een cardioloog voor een gezond hart.

12. Wanneer loop je extra risico bij hartfalen?

Wie ongezond leeft – rookt, overmatig alcohol drinkt, weinig beweegt of veel te zwaar is – heeft meer kans op een hoge bloeddruk of een hartinfarct en daarmee op hartfalen. Diabetespatiënten lopen vijf keer meer risico op hartfalen dan niet-diabeten, mensen met COPD hebben drie tot vier keer zoveel kans. Overigens heeft één op de vijf patiënten bij wie de huisarts COPD heeft vastgesteld, eigenlijk hartfalen. Hun kortademigheid wordt vaak ten onrechte aan COPD toegeschreven.

Lees ook: Wat zijn de 14 gezondste voordelen van stoppen met alcohol drinken?

13. Worden de klachten bij hartfalen in de loop van de tijd erger?

Ja, helaas vaak wel. In een beschadigd hart moeten de resterende hartcellen extra hard werken om de boel draaiende te houden. Door die overbelasting raken de gezonde spiercellen langzaam maar zeker óók beschadigd. Klachten als vermoeidheid en kortademigheid zullen daardoor op den duur verergeren. In welk tempo dat gebeurt, hangt onder andere af van de effectiviteit van de behandeling en van de algemene conditie van de patiënt. Extra belasting van het hart, bijvoorbeeld in de vorm van een zware griep of een longontsteking, kan de situatie plotseling verergeren.

14. Vanaf welke leeftijd kun je last krijgen van hartfalen?

Het merendeel van de patiënten is ouder dan 70 jaar. Met het stijgen van de leeftijd neemt het risico toe. Tussen de 45 en 65 jaar hebben drie op de duizend mensen last van hartfalen. Bij 75-plussers zijn dat er negentig op de duizend.

Lees ook: 6 tips voor een gezond vrouwenhart boven de 50 jaar.

15. Is hartfalen te behandelen?

Ja, maar de schade aan de hartspier is meestal niet te herstellen. De behandeling is er dan op gericht de klachten te verminderen en zoveel mogelijk te voorkomen dat de pompfunctie van het hart verder achteruitgaat. Er bestaan verschillende soorten geneesmiddelen voor de behandeling van de klachten. De belangrijkste zijn plaspillen, die het overtollige vocht afdrijven, en medicijnen die werken op de bloeddruk en op het pompvermogen en het ritme van het hart. Verder moeten patiënten vooral verstandig en gezond leren leven. Hoe zij dat het beste kunnen aanpakken, leren ze meestal bij de speciale hartfalenpolikliniek van het ziekenhuis. Dikwijls volstaat een combinatie van medicijnen en een aangepaste leefstijl. Soms is het nodig om een tweezijdige pacemaker te implanteren, die ervoor zorgt dat de linker- en de rechterhartkamer gelijktijdig blijven samentrekken. Patiënten die niet goed op behandeling in de vorm van een gezonde leefstijl en medicijnen of een operatie reageren, kunnen in het uiterste geval een harttransplantatie nodig hebben. Door het beperkte aantal donoren komen daar per jaar echter slechts enkele mensen voor in aanmerking.

16. Waar moet je bij behandeling in het ziekenhuis op letten?

De zorg die patiënten met hartfalen wordt geboden, verschilt van ziekenhuis tot ziekenhuis. Vandaar dat Harteraad, hét expertisecentrum voor het leven met hart – en vaataandoeningen, een lijst met criteria heeft opgesteld waar goede hartfalenzorg aan moet voldoen. Daarop staat onder andere dat er minimaal twee hartfalenverpleegkundigen in het ziekenhuis werkzaam moeten zijn en dat de mogelijkheid moet worden geboden om deel te nemen aan een speciaal revalidatieprogramma. Patiënten kunnen deze lijst meenemen als ze met hun arts gaan praten over de behandeling. Voor meer informatie zie: www.harteraad.nl of bel 088-111 16 00.

17. Door wie kun je het beste behandeld worden bij hartfalen?

In de meeste gevallen stelt een huisarts of onze vrouwelijke cardioloog de voorlopige diagnose. Vervolgens is aanvullend cardiologisch onderzoek in het ziekenhuis nodig om te bepalen of er daadwerkelijk sprake is van hartfalen en om de achterliggende oorzaak van de klachten op te sporen.

Alle ziekenhuizen hebben tegenwoordig een speciale hartfalenpoli. Het eerste aanspreekpunt op de hartfalenpoli is een gespecialiseerde verpleegkundige. Hij of zij zoekt onder supervisie van de cardioloog uit welke dosis medicatie voor de patiënt het beste is, geeft advies over beweging en dieet, signaleert of de klachten verergeren en stuurt de behandeling tijdig bij. Waar nodig wordt samengewerkt met andere specialismen in het ziekenhuis en met de huisarts of de thuiszorg.

In Nederland zijn er diverse ziekenhuizen en klinieken gespecialiseerd in het vrouwenhart, waaronder het Amsterdam UMC (Dr. Yolande Appelman).

18. Wat voor gevolgen heeft hartfalen voor het dagelijkse leven?

Hartfalen is ingrijpend: patiënten moeten leren leven met de wetenschap dat ze (veel) kans hebben om snel te overlijden, ze moeten er rekening mee houden dat ze lichamelijk minder kunnen, dat ze medicijnen moeten nemen en niet meer alles mogen eten en drinken.

Omdat hun lichaam veel vocht vasthoudt, krijgen patiënten het advies bijvoorbeeld niet meer dan twee liter per dag te drinken (inclusief producten als yoghurt en soep). Drinken ze toch meer, dan worden hun klachten vaak (veel) erger. Dit is voor veel patiënten een lastige leefregel.

Patiënten met ernstige klachten mogen soms niet meer dan 1,5 liter per dag drinken en krijgen een zoutarm dieet, met maximaal 3 tot 6 gram zout per dag. Ter vergelijking: de gemiddelde Nederlander krijgt van nature alleen via zijn voeding (dus zonder toevoeging uit het zoutvaatje) al 9 à 10 gram zout per dag binnen.

Alcohol mag, maar wel met mate. Voor mannen maximaal twee glazen per dag, voor vrouwen één. Bij grotere hoeveelheden tast alcohol de beschadigde hartspier verder aan. Wie rookt, moet daar beslist mee stoppen. Roken vermindert namelijk de doorbloeding van de hartspier.
Patiënten doen er goed aan dagelijks te bewegen. Dat zorgt voor een betere doorbloeding van het lichaam en een goede algemene conditie. Het is wel belangrijk een vorm van inspanning te kiezen waarbij het hart niet plotseling heel zwaar wordt belast.

Veel hartfalenpatiënten maken zich zorgen of vrijen niet een te zware belasting voor hun hart is. Qua inspanning is vrijen te vergelijken met traplopen. Voor patiënten die goed zijn ingesteld op medicijnen en die zonder problemen een trap op kunnen lopen in een redelijk tempo (ongeveer twintig treden achter elkaar in 10 seconden) is seksuele activiteit geen probleem.

Lees ook: Marihuanagebruik verhoogt risico op hartaanval, hartfalen en beroerte.

19. Wat kunnen we aan nieuwe ontwikkelingen verwachten?

Artsen zijn steeds beter in staat hartfalen in een vroeg stadium op te sporen. Dat gebeurt onder andere aan de hand van bepaalde stofjes in het bloed, zogenaamde markers, die op problemen kunnen wijzen. Er worden steeds meer van die markers voor hartfalen gevonden. Ook de technieken voor het maken van een echo of een MRI van het hart worden steeds preciezer.
Het onderzoek naar nieuwe behandelmethoden staat nog in de kinderschoenen. Tot voor kort dachten artsen dat de pompfunctie van een beschadigde hartspier afnam doordat die minder krachtig werd. Recent is men erachter gekomen dat niet de kracht waarmee hij samentrekt, maar de souplesse van de hartspier doorslaggevend is. Dat betekent dat wetenschappers de oplossing in een andere hoek moeten zoeken. Mogelijk kunnen nieuwe medicijnen de soepelheid van de hartspier in de toekomst vergroten. Ook wordt gekeken of stamcellen beschadigd hartspierweefsel kunnen vervangen door gezonde hartspieren. Tot op heden is dat nog niet goed gelukt.

Een terrein waarop snel vorderingen worden gemaakt, is het thuis begeleiden van patiënten. Nu al biedt een aantal ziekenhuizen een zogenaamde health buddy. Dat is een systeem waarbij de patiënt zelf thuis allerlei controles uitvoert en via een apparaatje in contact staat met de verpleegkundige, die zo op basis van de resultaten advies op afstand kan geven.

20. Helpt schreeuwen echt voor een gezonder hart bij vrouwen?

Jazeker! Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat vrouwen die tijdens een echtelijke ruzie tegen hun partner schreeuwen, daar nu een prima excuus voor hebben. Want uit het onderzoek naar echtelijke ruzies is namelijk gebleken dat vrouwen die hun woede opkroppen vier keer zoveel kans hebben om aan hartfalen te overlijden, dan vrouwen die wel uiting geven aan hun gevoelens, meldde de Britse krant The Sunday Times.

Heetgebakerde mannen daarentegen doen er goed aan zich bij een heftige ruzie in te houden, zeggen de onderzoekers. Echtgenoten die ‘ontploffen’ tijdens een ruzie, lopen een grotere kans dan gemiddeld op een beroerte en 20 procent meer kans op hartritmestoornissen. Mannen die neerbuigend doen tegenover anderen hebben zelfs 30 procent meer kans op onregelmatigheden in de hartslag.

Lees ook: Schreeuwen is gezond voor vrouwenhart!

Meer informatie of afspraak maken?

Wil je meer informatie of een afspraak maken met een vrouwelijke cardioloog bij SHE Health Clinics? Neem dan contact met ons op via 085-2019275 of via ons contactformulier.

Meer lezen over een gezond vrouwenhart, hart- en vaatklachten bij vrouwen en een gezonde leefstijl?