Wat zijn de kenmerken van een bipolaire stoornis?

3 juni 2022

Iemand met een bipolaire stoornis (ook wel manisch-depressieve stoornis genoemd) maakt manische of hypomane perioden en depressieve perioden door, afgewisseld met klachtenvrije perioden. Van de Nederlandse bevolking van 18 tot 65 jaar kreeg 1,3% ooit in het leven de diagnose bipolaire stoornis. De bipolaire stoornis begint meestal in de vroege volwassenheid. De frequentie en de ernst van de pieken en dalen kan per persoon erg verschillen, maar de stoornis heeft in de meeste gevallen een grote invloed op het welbevinden en functioneren.

Met je hoofd in de wolken lopen en bruisen van energie, in zo’n bui is iedereen weleens. Ook een sombere bui kent iedereen wel. De meeste mensen weten dat zulke stemmingen niet eeuwig duren. Pieken en dalen horen nu eenmaal bij het leven. Bij sommige mensen zijn de pieken echter extreem hoog en de dalen donker en diep. Tijdens de extreme pieken ((hypo)manie) zijn deze mensen opvallend druk en actief. Ze denken de hele wereld aan te kunnen. Daar kunnen perioden van ernstige depressie tegenover staan. De uitgelatenheid en energie hebben dan plaatsgemaakt voor grote somberheid en futloosheid. Mensen die last hebben van deze ontregeling van de stemming kunnen lijden aan een bipolaire stoornis.

In dit artikel beschrijven we de kenmerken, typen, mogelijke oorzaken en behandelingen van een bipolaire stoornis.

Wat zijn de kenmerken van een manische periode?

Een manische periode (episode) is bij iemand met een bipolaire stoornis een duidelijk herkenbare periode met een voortdurend verhoogde of prikkelbare stemming. Deze periode houdt minstens één week aan (of elke duur, in het geval een ziekenhuisopname noodzakelijk is).

In hun manische periode vertonen mensen met een bipolaire stoornis minstens drie van de volgende verschijnselen:

De persoon heeft een opgeblazen gevoel van eigenwaarde of grootheidsideeën;
De persoon heeft een afgenomen behoefte aan slaap (bijvoorbeeld: voelt zich uitgerust na slechts drie uur slaap);
De persoon is spraakzamer dan gebruikelijk of heeft drang om te spreken;
De persoon ervaart drukke, jagende gedachten;
De persoon is makkelijker afgeleid dan gewoonlijk;
De persoon onderneemt meer doelgerichte activiteiten (dit kan zowel sociaal, op het werk of op school, of seksueel zijn) of psychomotorische agitatie (lichamelijke rusteloosheid; iemand beweegt meer en onrustiger).
De persoon houdt zich overmatig bezig met aangename activiteiten waarbij een grote kans bestaat op pijnlijke gevolgen (bijvoorbeeld ongeremd koopwoede, seksuele indiscreties, of zakelijk onverstandige investeringen).

Een manische periode zorgt verder voor één of meer van de volgende zaken:

Duidelijke beperkingen op het gebied van werk, normale sociale activiteiten of relaties met anderen;
De manische periode maakt ziekenhuisopname noodzakelijk om schade voor zichzelf of anderen te voorkomen;
Er is sprake van psychotische kenmerken.

Tijdens een manische periode verliezen mensen met een bipolaire stoornis het zicht op de realiteit. Ze kopen dingen die ze niet kunnen betalen of sluiten zakelijke overeenkomsten af met onverantwoorde financiële risico’s. Problemen zien ze niet, ook al signaleert de omgeving die wel degelijk. Op waarschuwingen reageren ze geprikkeld en afwijzend: ‘Ik ben toch niet gek?!’. Zelf hebben ze vaak totaal niet door dat ze zich anders gedragen dan normaal. Aan het einde van de manische periode zijn ze meestal lichamelijk en emotioneel volledig uitgeput. Sommige mensen krijgen tijdens een manische periode last van een manische psychose met waanbeelden en/of hallucinaties.

Wat zijn de kenmerken van een hypomane periode?

Iemand met een bipolaire stoornis die een hypomane periode (episode) doormaakt, maakt net als iemand in een manische episode, een duidelijk herkenbare periode door met een voortdurend verhoogde of prikkelbare stemming. Bij een hypomane periode houdt deze minstens vier dagen aan.

Anders dan bij een manische episode, is een hypomane episode niet ernstig genoeg om duidelijke beperkingen in het sociaal- of beroepsmatig functioneren te veroorzaken. Ook is ziekenhuisopname niet noodzakelijk, en zijn er geen psychotische verschijnselen.

Een hypomane episode is minder extreem dan een manische episode, maar gaat wel samen met een duidelijke verandering in het gedrag van de persoon. Dit gedrag is niet karakteristiek voor hem of haar (wanneer hij of zij geen last heeft van de episode).

In een hypomane periode vertonen mensen met een bipolaire stoornis minstens drie van de volgende verschijnselen:

De persoon heeft opgeblazen gevoel van eigenwaarde of grootheidsideeën;
De persoon heeft een afgenomen behoefte aan slaap (bijvoorbeeld: voelt zich uitgerust na slechts drie uur slaap);
De persoon is spraakzamer dan gebruikelijk of heeft drang om te spreken;
De persoon ervaart drukke, jagende gedachten;
De persoon is makkelijker afgeleid dan gewoonlijk;
De persoon onderneemt meer doelgerichte activiteiten (dit kan zowel sociaal, op het werk of op school, of seksueel zijn) of psychomotorische agitatie (lichamelijke rusteloosheid; iemand beweegt meer en onrustiger);
De persoon houdt zich overmatig bezig met aangename activiteiten waarbij een grote kans bestaat op pijnlijke gevolgen (bijvoorbeeld ongeremd koopwoede, seksuele indiscreties, of zakelijk onverstandige investeringen).

Kenmerken van een depressieve periode

In hun depressieve periode vertonen mensen met een bipolaire stoornis vaak meerdere van de volgende verschijnselen:

Ze zijn erg besluiteloos.
Ze zijn dodelijk vermoeid.
Ze voelen zich niets waard.
Ze hebben geen enkele belangstelling meer voor anderen, voor hobby’s of voor de gewone dingen van het leven.
Ze hebben problemen met concentratie.
Ze krijgen lichamelijke klachten.
Ze hebben gebrek aan eetlust.
Ze hebben slaapproblemen.
Soms hebben ze de wens om dood te zijn.

Gemengde bipolaire stoornis periode

Wanneer iemand met een bipolaire stoornis een gemengde periode (episode) doormaakt, dan heeft iemand dagelijks last van symptomen die horen bij zowel een manische als een depressieve episode. Deze symptomen duren telkens minstens één week.

Wat zijn de kenmerken van een bipolaire stoornis?

Bipolaire stoornis is moeilijk te herkennen

Het kan jaren duren voordat een bipolaire stoornis wordt herkend. Dit komt doordat de eerste verschijnselen vaak niet erg opvallen. Maar ook doordat meerdere perioden elkaar eerst afgewisseld moeten hebben. Bovendien zoeken mensen met deze stoornis meestal alleen hulp wanneer ze depressief zijn. Tijdens een (hypo)manie voelen ze zich immers vaak prima.

Daarnaast is de bipolaire stoornis soms moeilijk te onderscheiden van sommige andere psychische aandoeningen. Deze zaken maakt de stoornis moeilijk te herkennen. In Nederland zijn er daardoor nog veel mensen bij wie niet de juiste diagnose is gesteld.

Oorzaken bipolaire stoornis

Het is nog niet mogelijk om te voorspellen wie wel of niet een bipolaire stoornis zal krijgen. Er is niet specifiek één oorzaak aan te wijzen. Wel zijn er verschillende risicofactoren, waaronder:

Erfelijke factoren spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van de bipolaire stoornis. Kinderen van een ouder met een bipolaire stoornis krijgen niet automatisch ook deze stoornis, doch ze hebben er wel een grotere kans op (10% tot 20%).
Ook sociale en omgevingsfactoren kunnen een risicofactor zijn. Zo hebben bijvoorbeeld volwassenen die cannabis gebruiken vijf keer zoveel kans dat een bipolaire stoornis zich ontwikkeld.
Traumatische jeugdervaringen, zoals mishandeling en verwaarlozing, verhogen de kans op een bipolaire stoornis. Daarbij maken trauma’s op jonge leeftijd dat de vooruitzichten van de stoornis minder gunstig zijn: er is dan een grotere kans op meer en ernstigere episoden van manie of depressie.

Subtypen van een bipolaire stoornis

Alleen een psycholoog of psychiater kan de diagnose bipolaire stoornis stellen. De bipolaire stoornis kan worden onderverdeeld in vijf verschillende subtypen:

Iemand met een bipolaire-I stoornis heeft last van manische episodes, en daarnaast mogelijk ook van hypomane, depressieve en gemengde episodes. Wanneer iemand één manische episode heeft gehad kan de bipolaire-I stoornis gesteld worden.
Iemand met een bipolaire-II stoornis heeft last van depressieve en hypomane episodes maar maakt geen manische of gemengde episodes mee. De diagnose kan worden gesteld na één hypomane en één of meer depressieve episodes.
De cyclothyme stoornis ontstaat meestal in de jeugd of adolescentie. Mensen hebben last van hypomane episodes en episodes met licht depressieve symptomen. Wel zijn de symptomen minder ernstig dan bij mensen met een manische, gemengde of een depressieve episode. Tussen twee episodes hebben mensen met deze aandoening geen problemen in het dagelijks functioneren, maar deze periode duurt vaak kort.
Bipolaire-stemmingsstoornis door een middel/medicatie: deze diagnose wordt gesteld wanneer de bipolaire stemmingsproblemen veroorzaakt worden door een middel of medicatie. Hierbij dienen de bipolaire stemmingsproblemen níet beter verklaard te kunnen worden door een ander type bipolaire stoornis. Ook dienen de bipolaire stemmingsproblemen niet uitsluitend op te treden tijdens het beloop van een delier.
Bipolaire-stemmingsstoornis door een somatische aandoening: deze diagnose wordt gesteld bij bipolaire stemmingsproblemen die veroorzaakt worden door een somatische aandoening. Hierbij dienen de bipolaire stemmingsproblemen níet beter verklaard te kunnen worden door een andere psychische aandoening.

Als mensen symptomen hebben die lijken op een bipolaire stoornis maar niet precies passen in één van de bovenstaande typen, dan kan dit beschreven worden als een ‘andere gespecificeerde bipolaire-stemmingsstoornis’ (wanneer de psycholoog of psychiater beschrijft waaróm de bipolaire stemmingsproblemen niet wijzen op een ander type bipolaire stoornis) of als een ‘ongespecificeerde bipolaire-stemmingsstoornis’.

Behandeling bipolaire stoornis

Een bipolaire stoornis heeft een erfelijke component en is niet te genezen, maar met de juiste behandeling en begeleiding kunnen de pieken en dalen wel beperkt worden. De basis van de behandeling bestaat meestal uit een combinatie van:

Behandeling met medicijnen;
Psycho-educatie en voorlichting;
Zelfmanagement.

In sommige situaties is het zinvol om psychotherapie toe te voegen aan de behandeling. Bij zo’n 60% procent van de mensen met een bipolaire stoornis hebben behandelingen (met name medicijnen) een gunstig effect. Soms is opname in een psychiatrisch ziekenhuis wenselijk of nodig (bijvoorbeeld wanneer iemand in levensgevaar is door te denken aan zelfdoding).

1. Behandeling met medicijnen

Behandeling met medicijnen speelt een belangrijke rol bij de behandeling van een bipolaire stoornis. Medicijnen helpen de stemmingswisselingen onder controle te brengen; tijdens een manische periode of een depressie kunnen ze de verschijnselen verminderen. In symptoomvrije perioden helpen ze een volgende episode te voorkomen.

2. Psycho-educatie en voorlichting

Het is van belang dat iemand met een bipolaire stoornis goede informatie krijgt over de stoornis. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van folders en psycho-educatiecursussen (waarin onder meer kenmerken, beloop, het omgaan met en behandelen van de stoornis worden besproken met de persoon met een bipolaire stoornis).

3. Zelfmanagement

Het is in de behandeling verder van belang dat mensen met een bipolaire stoornis leren omgaan met symptomen, behandeling en lichamelijke en psychosociale gevolgen van de stoornis. Dit kan bijvoorbeeld middels de volgende methoden:

Via de lifechart-methode wordt middels een grafiek goed inzicht verkregen in zaken als het beloop van de stoornis, het medicijngebruik en het slaappatroon.
Ook kan bijvoorbeeld een noodplan worden opgesteld om te proberen een volgende episode te voorkomen. In een noodplan staat beschreven wat de persoon zélf, maar ook de behandelaar of eventueel andere betrokkenen kunnen ondernemen om een terugval te voorkomen.

Psychologische hulp nodig?

Ben je een vrouw en heb je last een psychologische aandoening, zoals: borderline, chronische stress, angsten, paniekaanvallen, depressie, burn-out verschijnselen, relatieproblemen of zit je om een andere reden niet lekker in je vel? Een afspraak met een ervaren vrouwelijke psycholoog bij SHE. Health Clinics kan uitkomst bieden. In gesprekken met één van onze vrouwelijke psychologen probeer je er samen achter te komen waar de precieze oorzaak van je problemen ligt en kijk je hoe je dit kunt verbeteren. Vervolgens wordt er een multidisciplinair behandelplan voor je opgesteld. Veelal maken leefstijl, voeding, beweging, meditatie en psychotherapie onderdeel uit van zo’n multidisciplinair behandelplan.

Wil je meer informatie of een afspraak maken met een vrouwelijke psycholoog bij SHE. Health Clinics? Neem dan a.j.b. rechtstreeks contact met ons op via 085-2019275 of via ons contactformulier.

Meer lezen over psychologische klachten en gezonde leefstijl?

Korte wachttijden bij SHE. Health Clinics

Bij SHE. Health Clinics hebben we korte wachttijden, dus kun je bij ons snel geholpen worden door onze ervaren vrouwelijke zorgprofessionals.

Vergoeding door zorgverzekering

De meeste psychologische onderzoeken en -behandelingen bij SHE. Health Clinics vallen onder de basisverzekering. Dit betekent dat deze medische zorg door jouw zorgverzekeraar meestal wordt vergoed als je een verwijzing van jouw (huis)arts hebt. Houd wel rekening met je eigen risico.

SHE. Health Clinics: alle medische- en paramedische vrouwenzorg op één locatie

Door onze ervaring in het leveren van efficiënte vrouwenzorg, hanteren wij beperkte diagnostiek in korte tijd en een gering aantal polikliniek bezoeken; oftewel een korte en efficiënte zorgcyclus waarbij de vrouwelijke patiënt centraal staat. Vanwege onze onafhankelijkheid en snel diagnostiek, kunnen onnodige opnames en verdere klinische behandelingen worden voorkomen.
Om nog meer reductie in zorgkosten te bereiken hanteren wij een combinatie van multidisciplinaire zorg en complementaire zorg. Dat resulteert in de beste zorg voor vrouwen met een kortere zorgcyclus, waardoor tijd en kosten worden bespaard voor de patiënt, doorverwijzende arts en de zorgverzekeraar.

Meer weten over ons brede zorgaanbod voor vrouwen of wil je weten wat wij als vrouwenkliniek voor je kunnen betekenen? SHE. Health Clinics helpt je graag verder! Wij zijn een zelfstandig behandelcentrum (ZBC) met verzekerde- en onverzekerde medische zorg voor onder andere: preventie, leefstijl, preventieve medische onderzoeken, gynaecologie, seksuologie, menopauze, overgangsklachten, bekkenbodemklachten, borstonderzoek, urologie, dermatologie, cardiologie, chirurgie, neurologie, psychologie, radiologie, interne geneeskunde, pijnklachten, stress, burn-out, slaapproblemen, vermoeidheid, overgewicht, revalidatie en cosmetiek. Veruit de meeste onderzoeken en behandelingen vallen onder verzekerde zorg, welke vergoed wordt vanuit het basispakket.

Je kunt ons bereiken op 085-2019275 of gebruik maken van ons contactformulier.

Bronnen: SHE. Health Clinics, MIND Blue, Thuisarts

Wil je op de hoogte blijven van onze leukste artikelen, nieuwsupdates en winacties? Schrijf je hieronder dan gratis in voor onze nieuwsbrief.