Wat zijn de oorzaken van vervroegde overgang?

5 mei 2024

Bij een vervroegde overgang (ook wel: vroege overgang of vroege menopauze) stopt je menstruatie al voor het 40ste jaar. Dit verschijnsel noemen we ook wel Primaire Ovariële Insufficiëntie (POI) of Prematuur Ovarieel Falen (POF).

Een vervroegde overgang komt meestal onverwacht en als een grote schok. Je bent als vrouw in de bloei van je leven en daar past een vroege menopauze zeker niet bij. De vroege overgang ontstaat doordat de eierstokken niet meer werken. Er groeien geen eiblaasjes meer en er vindt geen eisprong meer plaats.

Uiteraard vinden vrouwen het heel erg dat ze al op zo jonge leeftijd afscheid moet nemen van hun vruchtbaarheid en eventuele kinderwens. Maar wat brengt een vervroegde menopauze met zich mee? Wat zijn de symptomen van een vroege overgang. En wat zijn de oorzaken van vervroegde overgang?

In dit artikel geven we antwoorden op deze en andere veel gestelde vragen over vervroegde overgang.

Symptomen vervroegde overgang

Gemiddeld begint de overgang rond je 46ste jaar. Rond de leeftijd van 51 of 52 jaar ga je dan in de menopauze. De eierstokken produceren minder oestrogeen, waardoor er geen ovulatie meer plaatsvindt. Sommige vrouwen merken er amper iets van, terwijl andere vrouwen met heel wat lichamelijke en psychische klachten te maken krijgen. Zij zien hun levenskwaliteit erop achteruitgaan door stemmingsstoornissen, opvliegers, hoofdpijn, nervositeit en slaapstoornissen.

Echter, bij ongeveer een op de honderd vrouwen stopt de menstruatie al vóór haar veertigste jaar. Je hebt een vervroegde menopauze als je de volgende verschijnselen hebt:

Jouw menstruatie blijft tenminste vier maanden uit.
De concentratie FSH-hormoon is te hoog. FSH staat voor: Follikel Stimulerend Hormoon. FSH stimuleert normaliter de groei en rijping van eiblaasjes.

De symptomen van een vervroegde menopauze zijn gelijkaardig aan andere reguliere overgangsklachten. Opvliegers, stemmingswisselingen, hoofdpijn, vermoeidheid, duizeligheid, nachtelijk zweten, onregelmatige menstruatie, droge ogen, droge huid, droge vagina en een verminderd libido. Stuk voor stuk kunnen dit symptomen zijn dat je in een vervroegde overgang zit.

Lees ook: Hoe herken je Premature Ovariële Insufficiëntie (vervroegde overgang)?

Oorzaken vervroegde overgang

Een vervroegde overgang kan door externe of genetische factoren komen, zoals:

Ziekte
Stresssituaties
Roken
Auto-immuunziekte
Laag gewicht en/of lage BMI
Chromosoomafwijking / genetische factoren
Te weinig seks
Chemotherapie en bestraling
Operatie aan je eierstokken en/of baarmoeder
Familiaire oorzaak
Misbruikverleden
Auto-antistoffen
Teveel koolhydraten
Uitputting eicellen.

Een aantal van de mogelijke oorzaken van vervroegde overgang lichten we hieronder nader toe.

Lees ook: Kom je vroeger in de overgang als je al op jonge leeftijd ongesteld was?

Vervroegde overgang door ziekte

Bijvoorbeeld door behandeling tegen kanker (chemotherapie of bestraling) of een uitgebreide ontsteking in de buik of endometriose.

Sommige andere medische aandoeningen, zoals chromosomale afwijkingen, infecties, schildklieraandoeningen, bloedziekten, en metabole stoornissen, kunnen ook vroegtijdige ovariuminsufficiëntie veroorzaken.

Lees ook: Waardoor kom je vroeger in de overgang na een kankerbehandeling?

Vervroegde overgang door roken

Als je rookt of hebt gerookt, komt je gemiddeld twee tot drie jaar eerder in de overgang dan wanneer je niet zou roken. Roken heeft namelijk een negatieve invloed op de aanmaak van oestrogeen. Ook versterkt roken alle klachten die je kunt krijgen tijdens de overgang.

Vrouwen die tien jaar voor de overgang stoppen met roken, blijken bijna 90 procent minder kans te hebben op een vervroegde overgang dan vrouwen van dezelfde leeftijd die blijven roken. Stoppen met roken helpt je minder snel en gezonder de overgang in te gaan.

Vervroegde overgang door laag gewicht en lage BMI

Ook je lichaamsgewicht kan meespelen. Vooral bij ondergewicht en een te lage BMI kun je eerder in de overgang raken.

Lees ook: Verhoogd risico op vroege menopauze bij vrouwen met lage BMI.

Vervroegde overgang door te weinig seks

Indien je als vrouw ‘droog staat’, oftewel weinig of geen seks hebt, dan kan jouw lichaam daarmee een signaal krijgen dat het zich niet meer hoeft klaar te maken voor een mogelijke zwangerschap. Daardoor kan door hormonale veranderingen de overgang eerder intreden. Echter, het tegendeel is ook waar: met een actief seksleven, kun je het begin van de overgang uitstellen!

Lees ook: Hoe meer seks, hoe later je menopauze!

Vervroegde overgang door chromosoomafwijking

Soms is een chromosoomafwijking de oorzaak, bijvoorbeeld bij het Syndroom van Turner en het ‘Fragiele-X-syndroom’. Bij deze aandoeningen kan de eicelvoorraad bij de geboorte al minder groot zijn.

Vervoegde overgang door medische operatie

Als één of beide eierstokken verwijderd worden, stopt je menstruatiecyclus vrijwel meteen. Sommige vrouwen moeten hun baarmoeder en/of eierstokken wegens medische redenen laten verwijderen. Als je kanker in een vergevorderd stadium hebt, is dat bijvoorbeeld het geval. In de medische wereld wordt er dan over de chirurgische of kunstmatige menopauze gesproken. Je hormoonhuishouding wordt danig verstoord, maar je kunt ook te maken krijgen met emotionele en psychische problemen. Heel wat vrouwen kunnen het moeilijk aanvaarden dat ze hun kinderwens reeds op jonge leeftijd in rook zien opgaan.

Vervroegde overgang door familiaire oorzaak

Een vervroegde overgang kan ook in de familie voorkomen, wat wijst op een genetische oorzaak. Dan heb je meer kans om zelf ook vervroegd in de overgang te komen.

Vervroegde overgang door misbruikverleden

Vrouwen die in het verleden te maken hebben gehad met misbruik, aanranding of verkrachting, kunnen daardoor eerder in de overgang komen.

Lees ook: Vrouwen die misbruikt zijn komen vroeger in menopauze.

Wat zijn de oorzaken van vervroegde overgang?

Vervroegde overgang door auto-antistoffen

Sommige vrouwen met een vervroegde menopauze hebben een verhoogde concentratie auto-antistoffen. Deze antistoffen kunnen zich richten op het eierstokweefsel. Hierdoor kan ook een stoornis in de werking van de bijnier of de schildklier ontstaan. Je moet hierop gecontroleerd worden middels een specifiek bloedonderzoek.

Vervroegde overgang door een auto-immuunziekte

Auto-immuunziekten, waarbij het immuunsysteem zich tegen de eigen cellen en weefsels keert, kunnen ook de eierstokken beschadigen en leiden tot vroegtijdige ovariuminsufficiëntie. Voorbeelden zijn systemische lupus erythematodes (SLE) en het syndroom van Sjögren.

Lees ook: Auto-immuunziekten: welke komen bij vrouwen het meest voor?

Vervroegde overgang door consumeren van teveel koolhydraten

Volgens bevindingen van de Universiteit van Leeds in Engeland, kan een dieet met veel koolhydraten tot een vroegere menopauze leiden. Een hogere consumptie van koolhydraatrijke voedingsmiddelen zoals pasta en rijst werd geassocieerd met het bereiken van de menopauze anderhalf jaar eerder dan de gemiddelde leeftijd van vrouwen.

Lees ook: Consumptie van veel koolhydraten kan leiden tot een vroegere menopauze.

Vervroegde overgang door uitputting eicellen

Een andere oorzaak waardoor vrouwen in een vervroegde overgang komen, is uitputting van de eicelvoorraad. Als vrouw wordt je geboren met X-aantal eicellen en … op = op. Hoeveel eicellen je ter beschikking hebt, is voor elke vrouw uniek. Als je geboren wordt met een beperkte hoeveelheid eicellen, kan je al op jonge leeftijd in de overgang terecht komen.
Soms zijn de eicellen echter niet op, maar reageren de eierstokken niet meer op de normale hormoonstimulatie vanuit de hersenen. Dit wordt ook wel ‘resistent ovarium’ genoemd (ovarium betekent eierstok). Het is nog onduidelijk wat de oorzaak hiervan is en hoe vaak dit een verklaring is voor een vervroegde menopauze.

Geen verklaring voor vervroegde overgang of vervroegde menopauze

Indien één van de bovengenoemde mogelijke oorzaken niet van toepassing is, dan is er helaas meestal geen verklaring voor de uitputting van de eicelvoorraad te vinden.

Lees ook: Fotografe Jacqueline van den Heuvel: ‘Te vroege overgang zet leven van vrouwen op z’n kop!’.

Wat kun je tegen een vervroegde overgang doen?

Een aantal factoren en mogelijke oorzaken zijn beïnvloedbaar, zoals gezond gewicht, gezonde voeding, gebalanceerd dieet, normale BMI, stoppen met roken, het voorkomen van stress en een actief seksleven. Andere factoren die een vervroegde overgang kunnen veroorzaken zijn meestal niet beïnvloedbaar en dan is er helaas weinig te doen tegen een vervroegde overgang. De overgang is een natuurlijk proces van het lichaam dat zich, ook als het vroeger komt, niet laat stoppen.

Wanneer een vrouw op jonge leeftijd door de menopauze gaat, kan het risico op hartziekten en osteoporose toenemen doordat ze minder lang oestrogeen hebben geproduceerd. Met een gezond en gevarieerd voedingspatroon, voldoende beweging en calcium- en vitamine D-supplementen kan je al heel wat doen om het risico hierop te beperken.

Heb jij te maken met een vervroegde menopauze? Praat hier dan zeker over met je huisarts en een vrouwelijke gynaecoloog bij SHE Health Clinics. Probeer ook steun te zoeken bij je omgeving. Soms is dit echter moeilijk aangezien de meeste van je vriendinnen niet in dezelfde situatie zitten als jij. Probeer toch iemand te vinden waar je bij terecht kan om je hart te luchten!

Lees ook: Menopauze wiskunde: Kun jij de leeftijd van de menopauze voorspellen?

Wat merk je van een vervroegde overgang?

De overgangsverschijnselen bij een vervroegde overgang zijn over het algemeen hetzelfde als bij een ‘normale’ overgang. Echter, een vervroegde overgang (vroege menopauze) geeft een verhoogd risico op een aantal gezondheidsrisico’s en aandoeningen waaronder:

Hart & vaatziekten
Diabetes (type 2)
Ziekte van Alzheimer (dementie)
Botontkalking (osteoporose)
Vroegtijdige huidveroudering.

Lees ook: Wat zijn veel voorkomende overgangsklachten?

COLA-spreekuur bij SHE Health Clinics

Om vast te stellen of je vervroegd in de overgang bent gekomen zijn meerdere onderzoeken nodig. Jouw behandelende (huis)arts kan je hiervoor doorverwijzen naar het COLA-spreekuur bij SHE Health Clinics. COLA is een afkorting van: Cyclusstoornissen, Oligo- en Amenorroe. Oligo betekent ‘weinig voorkomend’ en amenorroe betekent ‘uitblijven van de menstruaties’.

Tijdens het COLA-spreekuur beoordeelt jouw vrouwelijke arts bij SHE Health Clinics jouw klachten en verschijnselen en worden de volgende onderzoeken gedaan:

Via een lichamelijk onderzoek bepalen we jouw lengte, gewicht, buik- en heupomvang, acne, beharingspatroon en borstontwikkeling.
Bloeddrukmeting en hartslagmeting.
Gynaecologische echoscopie: via de schede (transvaginaal), of als dat niet mogelijk is eventueel via de buikwand (in dat geval is een volle blaas noodzakelijk).
Bloedonderzoek. Wanneer je gedurende langere tijd niet meer menstrueert is het zinvol om de hormoonwaarde te onderzoeken via bloedonderzoek. Als je nog een paar keer per jaar menstrueert, is er mogelijke meerdere keren bloedonderzoek nodig. Ook bekijkt de arts jouw suiker- en vetstofwisseling. Voor dit onderzoek moet je nuchter zijn. Dat betekent dat je niet meer mag eten en drinken vanaf twaalf uur ’s nachts. Je mag wel water drinken. Het COLA spreekuur wordt daarom altijd in de ochtend gepland.
Onderzoek naar werking schildklier. Jouw vrouwelijke arts kan de werking van jouw schildklier laten onderzoeken om na te gaan of er afweerstoffen tegen de schildklier of andere organen zijn. Dit is op basis van bloedonderzoek.
Onderzoek naar genetische (erfelijke) oorzaken. Er moet chromosomenonderzoek gedaan worden en onderzoek naar een specifiek gen (stukje DNA) dat soms afwijkend is bij vrouwen met vervroegde overgang. Dit onderzoek kan ook met het bloedonderzoek.
DEXA-meting (botdichtheidsmeting). Bij een vroege overgang is het risico op botontkalking groter. Tijdens dit onderzoek wordt een röntgenopnamen gemaakt van de heup en het laagste deel van de wervelkolom.

Behandeling bij vervroegde overgang

De behandeling van een vervroegde overgang is vooral gericht op het verminderen van de overgangsklachten en het voorkomen van gevolgen op de lange termijn.

Leefwijze
Een gezonde leefwijze – niet roken, gezond eten en voldoende lichaamsbeweging – is de belangrijkste manier om overgangsklachten te verminderen. Daarmee verklein je de kans op botontkalking (osteoporose) en hart- en vaatziekten op latere leeftijd. Het is belangrijk dat je voldoende kalk gebruikt: vier of vijf zuivel- of kaasproducten per dag. Lichaamsbeweging waarbij u uw botten belast stimuleert de aanmaak van bot; krachttraining en lopen (ook wandelen) helpen tegen osteoporose, zwemmen niet.

Lees ook: Waarom kun je tijdens de menopauze meer last krijgen van botontkalking? en Krachttraining ideale vorm van sport als je in de menopauze komt.

Hormonen
Hormonen onderdrukken effectief hinderlijke overgangsklachten. Wij adviseren je om hormonen te gebruiken totdat je 51 jaar bent. Deze hormoonvervangende therapie helpt om jouw overgangsklachten te verminderen of te laten verdwijnen. Wanneer je met de hormonen stopt, komen de klachten meestal weer terug, soms in mindere mate. Er zijn ook tabletten zonder hormonen die opvliegers kunnen verminderen. Hormonen helpen ook goed om botontkalking tegen te gaan en mogelijk helpen ze ook bij het verminderen van de kans op hart- en vaatziekten op latere leeftijd.

Lees ook: Overgangsklachten: wel of geen hormoontherapie?

Middelen tegen botontkalking
Bij een lage botdichtheid of een versnelde botafbraak kun je naast hormonen ook specifieke botversterkende middelen (bisfosfonaten of SERMs) gebruiken. Bespreek de mogelijkheden met jouw gynaecoloog of huisarts.

Lees ook: Calcium, vitamine D en K voor een gezond hart en sterke botten.

Vervroegde overgang en zwangerschap

Het spreekt vanzelf dat je alleen zwanger kunt worden als er eicellen aanwezig zijn. Maar zelfs als er waarschijnlijk nog wel wat eicellen zijn, is de kans dat je zwanger raakt, nadat is vastgesteld dat je vervroegd in de overgang bent, helaas erg klein. Hormoonstimulaties hebben geen zin, je eigen lichaam produceert immers al grote hoeveelheden FSH hormonen. Ditzelfde geldt voor IVF, waarbij de groei van de follikels ook door middel van hormoonstimulatie plaatsvindt. De kans op een zwangerschap bij vrouwen die vervroegd in de overgang zijn, is 5-10% lifetime, dus niet 0% maar desondanks heel laag.

Er is nog wel een kans om zelf een zwangerschap te dragen, namelijk na eiceldonatie.

De overgang is bij iedere vrouw anders

Onthoud dat ieder vrouwenlichaam anders is. Maak je je zorgen over jouw (vroege of late) overgangsklachten? Dan kun je altijd langsgaan bij je huisarts of gynaecoloog bij SHE Health Clinics. Al is het maar voor jouw gemoedsrust of om het juiste advies te krijgen.

Meer informatie of afspraak maken?

Wil je meer informatie of een afspraak maken met een vrouwelijke gynaecoloog of menopauzeconsulente bij SHE Health Clinics? Neem dan contact met ons op via 085-2019275 of via ons contactformulier.

Meer lezen over de overgang, menopauze en menstruatie?